Ponieważ wraca stara doświadczona kadra (jeszcze z czasów A.Parafianowicza), przypominamy fragmenty protokołu z kontroli NIK w Urzędach Kontroli Skarbowej i Izbach Celnych. Zwracamy uwagę, że NIK skontrolował tylko kilka jednostek organizacyjnych. Oto kilka cytatów, w tym fragmenty obrazujące, że zmiany prawne mające na celu uszczelnienie sytemu podatkowego zaczęto wprowadzać dopiero od 2015 roku, za co niewątpliwie odpowiada Ministerstwo Finansów i zatrudnione tam osoby. Zwraca też uwagę to, że w wielu przypadkach działania były niejako pozorne - "uszczuplenia" wielkie, wpływy mizerne. Wnioski pozostawiamy czytelnikom.
Relacja wpływów budżetowych i zatrzymanych nienależnych zwrotów podatku VAT do kwoty nieprawidłowość ujawnionych w wyniku postępowań organów kontroli skarbowej obniżyła się z 9,2% w 2014 r do 7,1% w 2015 r. W I półroczu 2016 r. relacja ta wyniosła 8,4%, a w całym 2016 r. 10,6%
Analiza 118 postępowań kontrolnych przeprowadzonych przez badane urzędy kontroli skarbowej wykazała, że postępowania ujęte w półrocznych planach kontroli były wszczynane średnio po 254 dniach od powzięcia informacji wskazujących na duże ryzyko wystąpienia nieprawidłowości, a postępowania w trybie doraźnym średnio po 101 dniach.
Z ustalonych kwot nieprawidłowości do zakończenia kontroli NIK wyegzekwowano 36,3 min zł, tj. 3,6%
Dopiero w 2016 r. nastąpiło przyspieszenie działań legislacyjnych i organizacyjnych mających na celu ograniczenie szarej strefy w gospodarce. W 2016 r. zainicjowano i przeprowadzono prace legislacyjne mające na celu zapobieganie wyłudzaniu podatku VAT w obrocie paliwami. Z dniem 1 sierpnia 2016 r. zaczął obowiązywać tzw. pakiet paliwowy, na który złożyły się zmiany ustawy o podatku od towarów i usług, ustawy o podatku akcyzowym, ustawy Prawo energetyczne, Kodeks karny skarbowy oraz ustawy o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym.
Regulacją uzupełniającą w stosunku do pakietu paliwowego był projekt wprowadzający system monitorowania przewozu towarów na i przez terytorium Polski (tzw. pakiet przewozowy). System kontroli przewozu towarów funkcjonuje w Portugalii od 1 lipca 2013 r. Celem wprowadzenia projektowanych w Ministerstwie Finansów rozwiązań było ograniczenie możliwości dokonywania obrotu towarami o istotnym znaczeniu dla dochodów Skarbu Państwa (niewiadomego pochodzenia, z nielegalnych źródeł i w stosunku do którego nie zostały uiszczone w prawidłowej wysokości zobowiązania). Nowelą z 10 września 2015 r. dodane zostały do ustawy Ordynacja podatkowa przepisy wprowadzające obowiązek przesyłania przez podatnika, na żądanie organu podatkowego, części lub całości ksiąg podatkowych w ustalonym formacie i jednolitej strukturze (tzw. jednolity plik kontrolny).
Ustawą z dnia 13 maja 2016 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw dodany został § 1 b w art. 82 ustawy Ordynacja podatkowa, zgodnie z którym wprowadzono obowiązek comiesięcznego przesyłania, bez wezwania organu podatkowego, informacji o prowadzonej ewidencji, o której mowa w art. 109 ust. 3 ustawy o podatku od towarów i usług, w postaci jednolitego pliku kontrolnego. Celem wprowadzenia tej regulacji było uszczelnienie systemu VAT. W odniesieniu do podatników spełniających kryteria dużych przedsiębiorców przepis obowiązuje od 1 lipca 2016 r., w stosunku do małych i średnich przedsiębiorców od 1 stycznia 2017 r, a mikroprzedsiębiorcy będą objęci tym obowiązkiem od 1 stycznia 2018 r.
Od 1 stycznia 2015 r. obowiązują przepisy dotyczące zagranicznych spółek kontrolowanych, dodane do ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nowelą z dnia 29 sierpnia 2014 r. Wprowadzenie tego rozwiązania do polskiego systemu podatkowego miało przede wszystkim charakter prewencyjny tak, aby zapobiegać tworzeniu sztucznych struktur z elementami międzynarodowymi w celu unikania opodatkowania poprzez mechanizm przesuwania dochodów do spółek zależnych zlokalizowanych w krajach o preferencyjnych systemach podatkowych (tzw. rajów podatkowych, stosujących szkodliwą konkurencję podatkową).
Ustawą z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw wprowadzono zmiany w zakresie dokumentacji transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi. Regulacje miały służyć usprawnieniu kontroli dużych podmiotów powiązanych, w celu ograniczenia zjawiska zaniżania podstawy opodatkowania i przerzucania dochodów między jednostkami zależnymi oraz jednostką dominującą w przypadku przedsiębiorstw prowadzących działalność w dużej skali i działających w kilku jurysdykcjach podatkowych. Nowela weszła w życie w dniu 31 grudnia 2015 r.
Klauzula o unikaniu opodatkowania była elementem polskiego systemu prawnego. Została wprowadzona do Ordynacji podatkowej z dniem 1 stycznia 2003 r. W wyroku z dnia 11 maja 2004 r. Trybunał Konstytucyjny, stwierdzając, że nie budzi zastrzeżeń konstytucyjnoprawnych samo wprowadzenie klauzuli generalnej do ustawodawstwa, orzekł, że klauzula w obowiązującym wówczas kształcie nie spełnia standardów legislacji, a w konsekwencji narusza podstawowe elementy kształtujące treść zasady zaufania do państwa i stanowionego prawa. Dopiero jednak 15 lipca 2016 r. obowiązują przepisy ustawy z dnia 13 maja 2016 r, które wprowadziły do Ordynacji podatkowej instytucję klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania (tzw. klauzula generalna) – zostały poprawione.
Koncepcja wdrożenia w Służbie Celnej uprawnień do wykonywania obserwacji powstała w Ministerstwie Finansów w lipcu 2010 r. Wymieniony dokument został zatwierdzony przez Szefa SC, przy czym usankcjonowano założenie, że ze względu na możliwości kadrowe i finansowe SC odstąpiono od tworzenia wyspecjalizowanych komórek prowadzących obserwację we wszystkich izbach celnych. Nasycenie granicznych oddziałów celnych w obsadę zapewniającą prawidłowe zabezpieczenie płynności ruchu towarowo--osobowego dopiero 28 września 2015 pozwoliło Dyrektorowi IC w Białej Podlaskiej podjęcie decyzji o utworzeniu Referatu Rozpoznania. Proces rekrutacji, szkolenia funkcjonariuszy oraz przystosowania siedziby do potrzeb referatu spowodował, że dopiero od II kwartału 2016 r. zaczęto korzystać z uprawnień wynikających z art. 75b ustawy o Służbie Celnej.
Nie zawsze sprawnie reagowano na informacje sygnalne o nieprawidłowościach podejmując działania kontrolne. W szczególności:
- w Urzędzie Celnym w Poznaniu w siedmiu spośród 45 badanych spraw, kontrole wszczęto po upływie od 5,5 miesiąca do 11 miesięcy od dnia zatwierdzenia analizy ryzyka,
- w Urzędzie Celnym w Białej Podlaskiej w trzech spośród 17 objętych badaniem spraw kontrole podatkowe wszczęto po upływie 14 miesięcy od powzięcia informacji wskazujących na duże ryzyko wystąpienia nieprawidłowości,
- w Urzędzie Celnym w Radomiu w dwóch spośród 24 badanych spraw, kontrole wszczęto odpowiednio po 14 i 24 miesiącach od powzięcia informacji wskazujących na duże ryzyko wystąpienia nieprawidłowości (to też zniknął swego czasu cały zarekwirowany towar w postaci papierosów, po czym osoba odpowiedzialna za to - otrzymała... awans – dop. własny) .
W 2015 r. ponownie obniżyły się dochody podatkowe w relacji do PKB. Jeszcze w 2008 r. dochody te, obliczone zgodnie z krajową metodologią, stanowiły średnio 21,3% PKB. W następnych trzech latach wciąż przekraczały 19% wartości produktu krajowego brutto, w 2014 r. wyniosły już tylko 18,6%, a w 2015 r. - zaledwie 18,3% PK8. Istnieje zagrożenie, że obserwowana od początku kryzysu finansowego erozja wpływów podatkowych w Polsce zagrozić może prawidłowemu funkcjonowaniu państwa, prowadząc do niedofinansowania usług publicznych lub szybkiego przyrastania wartości długu publicznego. Mimo że sytuacja gospodarcza w Polsce stopniowo się poprawiała, to nie miała ona przełożenia na wzrost wpływów podatkowych w relacji do wielkości gospodarki. Wartość tej relacji była niższa niż w pierwszych latach światowego kryzysu, gdy tempo wzrostu gospodarczego gwałtownie osłabło. Powyższe zjawisko erozji dochodów podatkowych jest w skali europejskiej dosyć nietypowe. Podczas gdy pomiędzy 2006 r. i 2015 r. wielkość łącznych dochodów podatkowych w Unii Europejskiej wzrosła z 26,3% PKB do 26,7% PKB, to w Polsce dochody te zmalały z 21,6% PKB do zaledwie 19,8% PKB, według metodologii obliczeń przyjętej przez Komisję Europejską.
W dziesięciu (z 15 badanych) sprawach w IC w Poznaniu naruszono zasadę szybkości postępowania wyrażoną w art. 125 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa poprzez późne podjęcie zawieszonych postępowań odwoławczych.
W 18 z 27 zbadanych postępowań odwoławczych, w których przekroczony został termin załatwienia sprawy określony w art. 139 § 3 ustawy Ordynacja podatkowa, dyrektorzy izb celnych (Dyrektor IC w Poznaniu w 13 sprawach i Dyrektor IC w Warszawie w pięciu sprawach), nie zawiadomili stron postępowania podatkowego o niezałatwieniu sprawy we właściwym terminie, co było niezgodne z dyspozycją art. 140 ustawy Ordynacja podatkowa. Ponadto w Izbie Celnej w Poznaniu stwierdzono, że (jedyne) pisemne powiadomienie o niezałatwieniu sprawy w terminie i wyznaczeniu nowego terminu jej załatwienia nie zostało sporządzone w formie postanowienia, co było niezgodne z art. 216 § 2 ustawy Ordynacja podatkowa.
Nieprawidłowości stwierdzono w Urzędzie Celnym w Poznaniu, w którym w czterech z 12 badanych spraw dopuszczono do przedawnienia karalności za czyny zabronione. W ocenie NIK działania prowadzone były nierzetelnie. W UC w Poznaniu stosowano zasadę, zgodnie z którą przekazywano do komórki karnej skarbowej sprawy zakończone prawomocną decyzją organu podatkowego. Na skutek długotrwałych postępowań odwoławczych w trzech sprawach, stosowanie takiej zasady przyczyniło się do przedawnienia karalności czynów zabronionych.
Analiza 118 postępowań kontrolnych prowadzonych przez cztery kontrolowane urzędy kontroli skarbowej wykazała, że:
- postępowania ujęte w półrocznych planach kontroli (58) były wszczynane średnio po 254 dniach od powzięcia informacji wskazujących na duże ryzyko wystąpienia nieprawidłowości, a same decyzje o zasadności przeprowadzenia postępowania kontrolnego podejmowano średnio 54 dni od powzięcia takich informacji;
- postępowania w trybie doraźnym (60) były wszczynane średnio 101 dni od powzięcia informacji wskazujących na duże ryzyko wystąpienia nieprawidłowości; przy czym decyzje o zasadności przeprowadzenia postępowania podejmowano średnio 48 dni od powzięcia takich informacji.
W ramach prac centrum kompetencyjnego do spraw przestępczości azjatyckiej prowadzono działalność analityczną oraz przygotowano metodologię typowania podmiotów o podwyższonym ryzyku wystąpienia nieprawidłowości, w szczególności podmiotów handlujących towarami pochodzenia azjatyckiego. Analizowano majątek oraz obroty podmiotów działających, w tym dostawy do hipermarketów. W 2015 r. i I półroczu 2016 r. zakończono 73 kontrole. Ustalenia wyniosły 220,3 mln zł, a wpłaty 0,4 mln zł, tj. 0,2% kwoty ustaleń.
W ramach prac centrum kompetencyjnego do spraw obrotu metalami szlachetnymi monitorowano prowadzących w tym obszarze działalność gospodarczą przedsiębiorców oraz cyklicznie typowano do kontroli podmioty spełniające ustalone kryteria. W 2015 r. zakończono kontrole w 17 podmiotach, ustalając do wpłaty 78,2 mln zł. Z wymierzonej kwoty wyegzekwowano 0,1 mln zł, tj. 0,1% kwoty ustaleń.
UKS w Warszawie przeprowadził w 2015 r. i I półroczu 2016 r. kontrole w sześciu podmiotach, wytypowanych w ramach centrum kompetencyjnego cen transferowych oraz przenoszenia dochodów oraz wydał trzy decyzje wymiarowe. Podatnicy w związku z ustaleniami dokonanymi w trakcie kontroli złożyli również cztery korekty deklaracji. Ustalono dodatkowo do wpłaty 593,7 mln zł oraz zmniejszono straty o 1,4 mln zł. Podatnicy wpłacili 15,3 mln zł, tj. 2,6% kwoty ustaleń. Wpłaty dokonane przez podatników stanowiły 12,9% wpłat z decyzji i korekt uzyskanych w 2015 r. i I półroczu 2016 r. przez UKS w Warszawie.
Niski był poziom odzyskiwanych przez Skarb Państwa kwot wynikających z decyzji i korekt deklaracji. Relacja wpłat do ustaleń wynosiła 5,1% w 2014 r., 6,0% w 2015 r., 4,5% w I półroczu 2016 r. (w I półroczu 2015 r. - 5,5%). Dla podmiotów wprowadzających do obrotu gospodarczego fikcyjne faktury relacja wpłat do ustaleń wynosiła 2,9% w 2014 r., 3,9% w 2015 r. oraz 2,8% w I półroczu 2016 r. (w I półroczu 2015 r. - 3,6%).
W czterech badanych urzędach kontroli skarbowej, inspektorzy kontroli skarbowej wykryli w 2015 r. 111,0 tys. faktur dokumentujących czynności fikcyjne na kwotę brutto 24.893,1 mln zł, tj. wyższą niż w 2014 r. o 13.631,8 mln zł. W I półroczu 2016 r. było to 65,8 tys. faktur nieodzwierciedlających rzeczywistych transakcji na kwotę 14.450,2 mln zł, tj. wyższą niż w I półroczu 2015 r. o 5.342,6 mln zł. Na podstawie art. 108 ustawy o podatku od towarów i usług wymierzono w 2015 r. podatek do zapłaty na kwotę 4.184,6 min zł, tj. wyższą niż w 2014 r. o 2.188,0 mln zł, a w I półroczu 2016 r. na kwotę 2.516,2 mln zł, tj. wyższą niż w analogicznym okresie 2015 r. o 882,5 mln zł. Kwoty wyegzekwowane stanowiły 2,3% podatku wymierzonego do zapłaty w 2015 r., a 0,8% w I półroczu 2016 r. Fikcyjne faktury dotyczyły przede wszystkim paliw i elektroniki.
Przeprowadzono także 43 kontrole podmiotów podejrzewanych o prowadzenie niezarejestrowanej działalności. Nieprawidłowości stwierdzono w 36 kontrolach. Ustalenia z tytułu wydanych decyzji wymiarowych i złożonych przez podatników korekt deklaracji wyniosły 32,3 mln zł w 2015 r. oraz 28,3 mln zł w I półroczu 2016 r. Kwoty wyegzekwowane stanowiły 4,7% w 2015 r. oraz 1,8% w I półroczu 2016 r.
We wszystkich kontrolowanych urzędach kontroli skarbowej, stwierdzono opóźnienia lub przypadki zaniechania obowiązku przekazywania informacji o podejrzeniu popełnienia przestępstwa do komórki postępowań przygotowawczych, tj.:
- w Urzędzie Kontroli Skarbowej w Olsztynie z opóźnieniem wynoszącym od dwóch do 15 miesięcy przekazano do komórki postępowań przygotowawczych osiem z 11 spraw,
- w Urzędzie Kontroli Skarbowej w Warszawie z opóźnieniem wynoszącym 14 miesięcy przekazano jedną z 12 spraw,
- w Urzędzie Kontroli Skarbowej w Poznaniu z opóźnieniem wynoszącym prawie cztery miesiące przekazano jedną z ośmiu spraw,
- w Urzędzie Kontroli Skarbowej w Lublinie nie przekazano do komórki postępowań przygotowawczych informacji o podejrzeniu popełnienia czynu zabronionego w dziewięciu z 15 badanych spraw.
