Odpowiedzialność karna, dyscyplinarna i zawodowa za naruszenie przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych<!--quoteo--><div class='quotetop'></div><div class='quotemain'><!--quotec-->
Zagadnienia wstępneKonstytucja RPObowiązek przestrzegania tajemnicy państwowej przez każdego obywatela wywodzi się z art. 82 i 83 Konstytucji: "Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne"; "Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej".
Definicje tajemnicy państwowej i tajemnicy służbowej
1. Tajemnica państwowa. Trzy elementy definicji:
1) materialny - wynikający z treści art. 2 pkt l ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. z 2005 r. nr 196, póz. 1631 z późn. zm.); kryterium jest zagrożenie, jakie dla podstawowych interesów RP - porządku publicznego, obronności, bezpieczeństwa, stosunków międzynarodowych lub gospodarczych państwa - może spowodować nieuprawnione ujawnienie takiej informacji;
2) opisowy - wynikający również z treści art. 2 pkt l ustawy, odwołujący się do wykazu rodzajów informacji, zawartego w załączniku nr l do ustawy, który wylicza, jakie informacje mogą być oznaczone klauzulami "ściśle tajne" (część I załącznika) lub "tajne" (część II załącznika);
3) formalny - poprzez nadanie informacji, w trybie określonym w art. 19-25 ustawy, stosownej klauzuli tajności, to znaczy "ściśle tajnej" albo "tajnej", jak głosi art. 23 ust. l ustawy.
2. Tajemnica służbowa. Dwa elementy definicji:
1) materialny - wynikający z treści art. 2 pkt 2 ustawy; kryterium jest możliwość narażenia na szkodę interesu państwa, interesu publicznego lub prawnie chronionego interesu obywateli albo jednostki organizacyjnej przez nieuprawnione ujawnienie informacji niebędącej tajemnicą państwową uzyskanej w związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych;
2) formalny - poprzez nadanie informacji, w trybie określonym w art. 19-25 ustawy, stosownej klauzuli tajności, to znaczy "poufnej" albo "zastrzeżonej".
Różnica między informacją "poufną" a "zastrzeżoną" polega na tym, że klauzulą "poufne" oznacza się informacje, których nieuprawnione ujawnienie powodowałoby szkodę dla interesów państwa, interesu publicznego lub prawnie chronionego interesu obywateli, a klauzulą "zastrzeżone" oznacza się informacje, których nieuprawnione ujawnienie mogłoby spowodować szkodę dla prawnie chronionych interesów obywateli albo jednostki organizacyjnej (art. 23 ust. 2 ustawy).
Podmioty zobowiązane do ochrony informacji niejawnych
Organy i jednostki organizacyjne wymienione w art. l ust. 2 ustawy.
Pracownicy i funkcjonariusze organów i jednostek organizacyjnych, o których mowa w art. l ust. 2 ustawy, posiadający stosowne poświadczenie bezpieczeństwa.
Osoby wykonujące na rzecz ww. organów i jednostek organizacyjnych prace zlecone, związane z dostępem do informacji niejawnych.
Dostęp do informacji niejawnych
Dostęp do informacji niejawnych ma osoba, dająca rękojmię zachowania tajemnicy i tylko w zakresie niezbędnym do wykonania przez nią pracy lub pełnienia służby na zajmowanym stanowisku albo innej zleconej pracy (art. 3 ustawy). Dowodem owej rękojmi jest posiadanie przez osobę odpowiedniego poświadczenia bezpieczeństwa (art. 28 i 33 ustawy), a przez przedsiębiorców, jednostki naukowe lub badawczo-rozwojowe - posiadanie świadectwa bezpieczeństwa przemysłowego (art. 66 ustawy).
Odpowiedzialność karna za ujawnienie tajemnicy państwowej
Na wstępie należy wyjaśnić, że nie istnieje pojęcie odpowiedzialności karnej za naruszenie przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych. Jak wiadomo, ustawa ta nie zawiera przepisów karnych. Można mówić jedynie o odpowiedzialności karnej za ujawnienie tajemnicy państwowej lub służbowej, które to ujawnienie może być jedynie skutkiem naruszenia przepisów ustawy.
1. Przestępstwo ujawnienia tajemnicy państwowej
Artykuł 265 § l k.k. Kto ujawnia lub wbrew przepisom ustawy wykorzystuje informacje stanowiące tajemnicę państwową - podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Jeżeli informację określoną w § l ujawniono osobie działającej w imieniu lub na rzecz podmiotu zagranicznego, sprawca - podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 3. Kto nieumyślnie ujawnia informację określoną w § l, z którą zapoznał się w związku z pełnieniem funkcji publicznej lub otrzymanym upoważnieniem, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Określona w § l norma karnoprawna przewiduje dwie wyraźnie różne postacie popełnienia tego przestępstwa: 1) ujawnienie tajemnicy państwowej, 2) wbrew przepisom ustawy wykorzystanie tajemnicy państwowej. Różnice dotyczą:
1) podmiotu przestępstwa; w pierwszym wypadku przestępstwo popełnia każda osoba, która w sposób uprawniony lub nieuprawniony weszła w posiadanie informacji, stanowiącej tajemnicę państwową, w drugim zaś wypadku sprawcą przestępstwa będzie osoba z mocy ustawy zobowiązana do ochrony tajemnicy państwowej, a zatem funkcjonariusz lub pracownik podmiotu, do którego - z mocy art. l ust. 2 - ma zastosowanie ustawa o ochronie informacji niejawnych (tylko taka osoba podlega rygorom ustawy, a więc potencjalnie może działać wbrew jej przepisom);
2) sposobu działania; w pierwszym wypadku chodzi o ujawnienie tajemnicy, to jest - zgodnie z orzecznictwem SN - "udzielenie wiadomości innej osobie, nieuprawnionej do jej poznania z tytułu zajmowanego stanowiska", w drugim wypadku mamy do czynienia z wykorzystaniem tajemnicy wbrew przepisom ustawy, to jest nielegalnym posłużeniem się tajemnicą w jakiejkolwiek działalności (np. spożytkowanie jej w negocjacjach handlowych, udzielenie wywiadowi, a także wykorzystanie przez dziennikarza w prasie).
Przestępstwo określone w § 2 jest kwalifikowaną postacią czynu, o którym mowa w § l, polegającego na ujawnieniu informacji. Różnica między czynem ujętym w § l a czynem z § 2 polega na tym, że w tym drugim wypadku sprawca ujawnia tajemnicę państwową osobie działającej w imieniu lub na rzecz podmiotu zagranicznego, a zatem chodzi tu o szczególnego adresata. Osobą działającą w imieniu lub na rzecz podmiotu zagranicznego może być zarówno obywatel polski, jak i cudzoziemiec.
W przepisie § 3 ujęto karalność nieumyślnego ujawnienia informacji stanowiącej tajemnicę państwową. Odpowiedzialność karna została zawężona wyłącznie do osób, które zapoznały się z tajemnicą państwową w związku z pełnieniem funkcji publicznej lub otrzymanym upoważnieniem, co oznacza, że inny sprawca nie będzie ponosił odpowiedzialności karnej za nieumyślne ujawnienie tajemnicy. Nieumyślne ujawnienie może polegać na dopuszczeniu do utraty lub zagubienia powierzonego sprawcy dokumentu. Sprawca odpowiada karnie tylko wtedy, gdy utrata lub zagubienie dokumentu spowodowało skutek w postaci ujawnienia informacji niejawnej. O tym, kto jest osobą pełniącą funkcję publiczną mówi art. 115 § 9 k.k. Osoba uprawniona - art. 3, 27, 28 ustawy. Przestępstwo określone w § 3 jako przestępstwo nieumyślne może być popełnione, jeżeli sprawca, nie mając zamiaru jego dokonania, popełnia je jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość czynu przewidywał albo mógł przewidywać (art. 9 § 2 k.k.).
Przestępstwa określone w art. 265 ścigane są z oskarżenia publicznego. W sprawach tych prowadzone jest śledztwo (art. 325b k.p.k.).
2. Przestępstwo ujawnienia tajemnicy służbowej
Artykuł 266 § 1. Kto wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową - podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Funkcjonariusz publiczny, który ujawnia osobie nieuprawnionej informację stanowiącą tajemnicę służbową lub informację, którą uzyskał w związku z wykonywaniem czynności służbowych, a której ujawnienie może narazić na szkodę prawnie chroniony interes - podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 3. Ściganie przestępstwa określone w § l następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Artykuł 266 § l określa przestępstwo ujawnienia lub wykorzystania tajemnicy zawodowej bądź funkcyjnej. Do tajemnic tych należą tajemnice: przedsiębiorstwa, bankowa, ubezpieczeniowa, adwokacka i radcowska, korespondencji, lekarska, skarbowa, pracodawcy, dziennikarska, głosowania, dóbr osobistych.
Do znamion przestępstwa art. 266 § l należy ujawnienie lub wykorzystanie informacji tylko wtedy, gdy następuje ono wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu. Odpowiedzialność z tego artykułu zachodzi tylko wtedy, gdy ustawa szczególna, zobowiązująca do dyskrecji przedstawiciela np. danego zawodu, nie będzie przewidywać na zasadzie lex specialis odpowiedzialności karnej za naruszenie danego rodzaju tajemnicy. Przepisy takie zawierają np. Prawo bankowe i Prawo prasowe, nie ma ich np. w ustawach o zawodach lekarza, adwokata i radcy prawnego.
"Przyjęte na siebie zobowiązanie" oznacza np. powierzenie sprawcy tajemnicy dlatego, że zobowiązał się do zachowania jej w dyskrecji, choćby nie zobowiązywał go do tego konkretny przepis prawa.
Za ujawnienie tajemnicy zawodowej odpowiada tylko sprawca, który zapoznał się z nią w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową. Nie popełni przestępstwa osoba, która uzyskała informację np. na prywatnym przyjęciu czy podczas prywatnej rozmowy.
Omawiane przestępstwo może być popełnione tylko umyślnie (z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym), a jego ściganie następuje z oskarżenia publicznego na wniosek pokrzywdzonego.
W art. 266 § 2 określono przestępstwo ujawnienia tajemnicy służbowej lub do niej zbliżonej (którą sprawca uzyskał w związku z wykonywaniem czynności służbowych). Chodzi o ujawnienie tajemnicy "osobie nieuprawnionej", tj. takiej, która nie została przepisami prawa dopuszczona do poznania danej tajemnicy.
Omawiane przestępstwo jest przestępstwem indywidualnym, ponieważ jego podmiotem może być wyłącznie funkcjonariusz publiczny (definicja w art. 115 § 13 k.k.). Przestępstwo to może być popełnione tylko z winy umyślnej (z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym), a jego ściganie następuje z oskarżenia publicznego z urzędu.
Odpowiedzialność dyscyplinarna za naruszenie przepisów o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej
Oprócz odpowiedzialności karnej naruszenie przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych rodzi odpowiedzialność dyscyplinarną. Podlegają jej pracownicy i funkcjonariusze, których stosunek pracy lub stosunek służbowy został zawarty w wyniku mianowania (powołania), a ich uprawnienia i obowiązki są regulowane odrębnymi przepisami. Odpowiedzialność dyscyplinarną ponoszą m.in.:
członkowie korpusu służby cywilnej,
urzędnicy państwowi niebędący członkami korpusu służby cywilnej,
mianowani pracownicy samorządowi,
pracownicy organów kontroli państwowej,
sędziowie i prokuratorzy,
funkcjonariusze ABW, ÄW, SKW, SWW, CBA, Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Biura Ochrony Rządu.
Wśród obowiązków wyznaczonych pracownikom i funkcjonariuszom we wspomnianych odrębnych przepisach wymienia się obowiązek przestrzegania tajemnicy państwowej i służbowej. W interesującym nas zakresie obowiązek ten dotyczy policjantów, pracowników służby cywilnej, pracowników urzędów państwowych i pracowników tzw. kontraktowych (zatrudnionych na podstawie kodeksu pracy).
W ustawie o Policji obowiązek przestrzegania tajemnicy państwowej i służbowej zawarto w rocie ślubowania przytoczonej w art. 27 ust. l, a jednym z przewinień dyscyplinarnych określonych w art. 132 ust. 3 jest utrata dokumentu zawierającego informacje stanowiące tajemnicę państwową lub służbową.
Na podstawie ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej członek korpusu służby cywilnej ma obowiązek m.in. dochowania tajemnicy ustawowo chronionej (art. 47 ust. l pkt 5); niewypełnienie tego obowiązku rodzi odpowiedzialność dyscyplinarną (art. 80) lub służbową, której najsurowszym wyrazem będzie rozwiązanie stosunku służbowego bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków członka korpusu służby cywilnej (art. 41).
W ustawie z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych wśród obowiązków urzędnika państwowego wymienia się zachowanie tajemnicy państwowej i służbowej (art. 17 ust. 2 pkt 5). Za naruszenie obowiązków pracowniczych urzędnik państwowy ponosi m.in. odpowiedzialność dyscyplinarną.
W Kodeksie pracy wśród obowiązków pracownika wymieniono obowiązek zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, oraz obowiązek przestrzegania tajemnicy określonej w odrębnych przepisach (art. 100 pkt 5 i 6). Na mocy art. 52 § l pkt l Kodeksu ciężkie naruszenie przez pracownika obowiązków pracowniczych, np. właśnie naruszenie przepisów o ochronie informacji niejawnych, może stanowić podstawę rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Nie jest to jednak odpowiedzialność dyscyplinarna, lecz rodzaj odpowiedzialności służbowej (pracowniczej).
Odpowiedzialność służbowa (pracownicza, zawodowa) za naruszenie przepisów o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej
Odpowiedzialność służbową przed przełożonymi służbowymi ponoszą wszyscy pracownicy i funkcjonariusze, bez względu na sposób nawiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego. Istotą tej odpowiedzialności jest możliwość pozbawienia pracownika nagrody, awansu, dodatku, wydania negatywnej opinii, aż do zwolnienia z pracy włącznie. W zależności od rodzaju przewinienia odpowiedzialność służbowa może wystąpić samoistnie lub łącznie z odpowiedzialnością karną i dyscyplinarną. W przypadku policjanta skutkiem (następstwem) odpowiedzialności służbowej będzie np. pozbawienie lub obniżenie nagrody rocznej (art. 110 ust. 5 i 7 ustawy o Policji).
Należy jeszcze zwrócić uwagę na szczególny rodzaj odpowiedzialności służbowej przewidzianej w ustawie o ochronie informacji niejawnych, jakim jest cofnięcie poświadczenia bezpieczeństwa. Na mocy art. 45 ustawy poświadczenie bezpieczeństwa można cofnąć po przeprowadzeniu postępowania kontrolnego, jeśli w wyniku tego postępowania zostanie ustalone, że posiadacz poświadczenia nie daje rękojmi zachowania tajemnicy, tzn. nie spełnia ustawowych warunków jej przestrzegania.
Bibliografia:
Stanisław Hoc, Ochrona informacji niejawnych i innych tajemnic ustawowo chronionych. Wybrane zagadnienia, Uniwersytet Opolski. Studia i Monografia 2006, nr 368.
Barbara Kunicka-Michalska, Przestępstwa przeciwko ochronie informacji i wymiarowi sprawiedliwości. Komentarz, Warszawa 2000.
Elżbieta Dobrodziej, Ochrona tajemnicy: przepisy, komentarze, wyjaśnienia, Bydgoszcz 2000.
Źródło:
Biuletyn Prawny Komendy Głównej Policji
NUMER 1 (30) - 2007 r.
--------------------------------------------------------------------------------
Biuro Prawne Komendy Głównej Policji
ul. Puławska 148/150, 02-514 Warszawa
tel.: +48 (22) 646-58-24, 601-47-49
MACIEJ SŁAWIŃSKI
<!--QuoteEnd--></div><!--QuoteEEnd-->
.jpg)
.jpg)
skarbówa13 
Nie możesz rozpoczynać nowych wątków