Rozdział 1 Przepisy ogólne

Art. 1. 1. Ustawa określa zasady, sposób i tryb racjonalizacji zatrudnienia w państwowych jednostkach budżetowych i niektórych innych jednostkach sektora finansów publicznych, zwanej dalej ?racjonalizacją zatrudnienia", oraz obowiązki podmiotów właściwych w sprawach racjonalizacji zatrudnienia.
2. Celem racjonalizacji zatrudnienia jest zwiększenie efektywności wykonywania zadań przez podmioty, o których mowa w ust. 1.

Art. 2. Przepisy ustawy stosuje się do:
1)        państwowych jednostek budżetowych w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240, z późn. zm. '),
2)        Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
3)        Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego,
4)        Narodowego Funduszu Zdrowia,
5)        Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
6)        Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
7)        Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
8)        Agencji Nieruchomości Rolnych,
9)        Wojskowej Agencji Mieszkaniowej,
10)        Agencji Mienia Wojskowego,
11)        Agencji Rezerw Materiałowych,
12)        Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości,
13)        Agencji Rynku Rolnego,
14)        Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa - zwanych dalej ?jednostkami".

Art. 3. Przepisów ustawy nie stosuje się do będących państwowymi jednostkami budżetowymi:
1)        szkół i placówek, o których mowa w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm. ), prowadzonych przez organy administracji rządowej;
2)        podmiotów, o których mowa w art. 139 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, z zastrzeżeniem art. 4;
3)        jednostek zatrudniających w dniu wejścia w życie ustawy poniżej 20 pracowników, w przeliczeniu na pełne etaty.

Art. 4. 1. Podmiot, o którym mowa w art. 139 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, może przeprowadzić racjonalizację zatrudnienia na zasadach określonych w ustawie, mając na względzie realizację celu określonego w art. 1 ust. 2.
2.        Do racjonalizacji zatrudnienia, o której mowa w ust. 1, nie stosuje się przepisów rozdziału 3 i 4.
3.        W przypadku przeprowadzenia racjonalizacji zatrudnienia przez podmiot, o którym mowa w art. 139 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, kierownik tego podmiotu przedstawia Prezesowi Rady Ministrów informację o wynikach przeprowadzonej racjonalizacji zatrudnienia według stanu zatrudnienia pracowników na dzień 1 stycznia 2013 r., w podziale na grupy lub nazwy stanowisk. Informacje, stanowiące tajemnicę państwową lub służbową, przekazuje się z zachowaniem zasad określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych.
4. Prezes Rady Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, wzór formularza zawierającego informację, o której mowa w ust. 3, oraz tryb jej przekazywania, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia jednolitego sposobu przekazywania informacji w formie elektronicznej przy użyciu środków komunikacji elektronicznej.

Art. 5. 1. Racjonalizacja zatrudnienia polega na zmniejszeniu zatrudnienia w jednostkach co najmniej o 10% liczby osób zatrudnionych w ramach stosunku pracy, zwanych dalej ?pracownikami", w przeliczeniu na pełne etaty, w odniesieniu do stanu zatrudnienia tych pracowników, obliczonego jako średnia stanu zatrudnienia na koniec trzeciego kwartału 2010 r. i stanu zatrudnienia na dzień wejścia w życie ustawy.
2.        Racjonalizacja zatrudnienia może nastąpić w szczególności przez:
1)        niezawarcie z pracownikiem kolejnej umowy o pracę, w przypadku umowy zawartej na okres próbny, umowy zawartej na czas określony i umowy zawartej na czas wykonania określonej pracy;
2)        rozwiązanie z pracownikiem stosunku pracy;
3)        obniżenie wymiaru czasu pracy pracownika z jednoczesnym proporcjonalnym zmniejszeniem wynagrodzenia za pracę.
3.        Do stanu zatrudnienia, o którym mowa w ust. 1, nie wlicza się:
1)        pracowników objętych    szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem
stosunku pracy wynikającą z art. 39 oraz przepisów działu ósmego ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm. ), pod warunkiem, że ochroną tą byli objęci w dniu wejścia w życie ustawy;
2)        osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe;
3)        kierowników jednostek  niebędących  osobami  zajmującymi  kierownicze  stanowiska państwowe;
4)        głównego księgowego jednostki;
4)        audytora wewnętrznego jednostki;
5)        pełnomocnika do spraw ochrony informacji niejawnych jednostki;
6)        pracownika służby bhp oraz pracownika zatrudnionego w jednostce przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań tej służby, o których mowa w art. 23711 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy.

Art. 6. Do racjonalizacji zatrudnienia nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844, z późn. zm. ).


Rozdział 2
Racjonalizacja zatrudnienia w drodze rozwiązania z pracownikami stosunków pracy

Art. 7. 1. Osoba właściwa w zakresie dokonywania za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 31 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy wobec pracowników zatrudnionych w jednostce, zwana dalej ?kierownikiem jednostki", opracowuje kryteria doboru pracowników, które będą miały zastosowanie w ramach racjonalizacji zatrudnienia w tej jednostce.
2.        Kierownik jednostki zawiadamia na piśmie zakładowe organizacje związkowe działające w tej jednostce o proponowanym sposobie prowadzenia racjonalizacji zatrudnienia, w szczególności przekazuje informację o liczbie pracowników, z którymi zamierza rozwiązać
stosunek pracy, oraz o zakładanych kryteriach, o których mowa w ust. 1.
3.        Zakładowa organizacja związkowa może, w terminie 7 dni od dnia otrzymania zawiadomienia, o którym mowa w ust. 1, przekazać kierownikowi jednostki opinię dotyczącą proponowanego sposobu racjonalizacji zatrudnienia.
4.        Jeżeli w jednostce nie działają zakładowe organizacje związkowe, uprawnienia tych organizacji, w zakresie wynikającym z ust. 2 i 3, przysługują przedstawicielom pracowników wyłonionym w trybie przyjętym w tej jednostce.
5.        Przy wypowiadaniu pracownikom stosunków pracy w ramach racjonalizacji zatrudnienia nie stosuje się art. 38 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy.

Art. 8. 1. Przy wypowiadaniu pracownikom stosunków pracy w ramach racjonalizacji zatrudnienia nie stosuje się art. 41 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, a także przepisów innych ustaw dotyczących szczególnej ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 2-4.
2.        Wypowiedzenie pracownikowi stosunku pracy w sytuacjach, o których mowa w art. 41 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, jest dopuszczalne w czasie urlopu trwającego co najmniej 3 miesiące, a jeżeli upłynął już okres uprawniający pracodawcę do rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia - także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy.
3.        Wypowiedzenie pracownikowi warunków pracy i płacy w sytuacjach, o których mowa w art. 41 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, jest dopuszczalne niezależnie od okresu trwania urlopu lub innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy.
4.        Pracownikom powołanym do odbycia czynnej służby wojskowej, służby zastępczej, zasadniczej służby wojskowej albo przeszkolenia wojskowego, w okresie objęcia szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, kierownik jednostki może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy.

Art. 9. Wypowiedzenie pracownikowi stosunku pracy w ramach racjonalizacji zatrudnienia może nastąpić nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia przekazania zawiadomienia, o którym mowa w art. 7 ust. 1.

Art. 10. 1. Pracownikowi, w związku z rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem w ramach racjonalizacji zatrudnienia, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości:
1) jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony w danej jednostce krócej niż 2 lata;
2)        dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony w danej jednostce od 2 do 8 lat;
3)        trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony w danej jednostce ponad 8 lat.

2.        Przy ustalaniu okresu zatrudnienia, o którym mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio art. 36 § 11 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy.
3.        Odprawę pieniężną, o której mowa w ust. 1, ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.
4.        Wysokość odprawy pieniężnej, o której mowa w ust. 1, nie może przekraczać kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy.



Rozdział 3
Obowiązki podmiotów właściwych w sprawach racjonalizacji zatrudnienia

Art. 11. 1. Kierownik jednostki, w terminie do dnia 1 lutego 2011 r., przedstawi Prezesowi Rady Ministrów informację o stanie zatrudnienia w tej jednostce, obliczonego w sposób określony w art. 5 ust. 1, zwaną dalej ?raportem początkowym".
2.        Kierownik jednostki podległej lub nadzorowanej przez ministra, centralny organ
administracji rządowej albo wojewodę przekazuje raport początkowy odpowiednio za
pośrednictwem tego ministra, organu albo wojewody.
3.        Raport początkowy zawiera w szczególności informacje o:
1)        ogólnym stanie zatrudnienia, z uwzględnieniem osób zatrudnionych na innej podstawie niż stosunek pracy, z wyłączeniem umów cywilno-prawnych,
2)        liczbie pracowników w podziale na osoby i etaty, w tym pracowników objętych szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, o której mowa w art. 5 ust. 3 pkt 1,

3)        liczbie pracowników objętych racjonalizacją zatrudnienia,
4)        funduszu wynagrodzeń
- w podziale na grupy lub nazwy stanowisk.
4. Raport początkowy zawierający informacje, stanowiące tajemnicę państwową lub służbową, przekazuje się z zachowaniem zasad określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych.

Art. 12. Kierownik jednostki, w terminie do dnia 30 kwietnia 2011 r., przekazuje na piśmie dyrektorowi powiatowego urzędu pracy, właściwego ze względu na siedzibę tej jednostki, informację o liczbie pracowników objętych racjonalizacją zatrudnienia, z którymi zamierza rozwiązać stosunek pracy i grupach zawodowych, do których należą.

Art. 13. Kierownik jednostki jest obowiązany do zakończenia racjonalizacji zatrudnienia w terminie do dnia 1 lipca 2011 r.

Art. 14. 1. Kierownik jednostki, w terminie do dnia 31 lipca 2011 r., przedstawi Prezesowi Rady Ministrów informację o przeprowadzonej racjonalizacji zatrudnienia w tej jednostce, zwaną dalej ?raportem z realizacji". Przepisy art. 11 ust. 2 i 4 stosuje się odpowiednio.
2. Raport z realizacji zawiera w szczególności informacje o:
1)        liczbie pracowników po przeprowadzonej racjonalizacji zatrudnienia, w podziale na osoby i etaty,
2)        liczbie wypłaconych, zgodnie z art. 10, odpraw
- w podziale na grupy lub nazwy stanowisk.

Art. 15. Kierownik jednostki jest obowiązany do utrzymania zatrudnienia na poziomie nie wyższym niż określony w art. 5 ust. 1 do dnia 31 grudnia 2012 r., z zastrzeżeniem art. 18 ust. 3.

Art. 16. Kierownik jednostki, w terminie do dnia 31 stycznia 2013 r., przedstawi Prezesowi Rady Ministrów informację o wynikach przeprowadzonej racjonalizacji zatrudnienia według stanu zatrudnienia pracowników na dzień 1 stycznia 2013 r. w podziale na grupy lub nazwy stanowisk, zwaną dalej ?raportem końcowym". Przepisy art. 11 ust. 2 i 4 stosuje się odpowiednio.
Art. 17. Prezes Rady Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, wzory raportu początkowego, raportu z realizacji i raportu końcowego oraz tryb ich przekazywania, mając na względzie konieczność zapewnienia bezpieczeństwa oraz jednolitego sposobu przekazywania informacji w formie elektronicznej przy użyciu środków komunikacji elektronicznej, a także przejrzystość postępowania związanego z racjonalizacją zatrudnienia.

Art. 18. 1. Kierownik jednostki, wraz z raportem początkowym, może przekazać informacje dotyczące szczególnego charakteru zadań jednostki, a także efektywności wykonywanych zadań, uzasadniające zwolnienie z obowiązku racjonalizacji zatrudnienia lub ograniczenie racjonalizacji zatrudnienia do poziomu innego niż określony w art. 5 ust. 1. Przepis art. 11 ust. 2 i 4 stosuje się odpowiednio.
2.        Informacje, o których mowa w ust. 1, kierownik jednostki może przekazać również w terminie późniejszym, w przypadku gdy zachodzi konieczność zwolnienia z obowiązku utrzymania zatrudnienia na poziomie, o którym mowa w art. 5 ust. 1.
3.        Prezes Rady Ministrów może określić, w drodze rozporządzeń:
1)        jednostki zwolnione z obowiązku racjonalizacji zatrudnienia;
2)        jednostki uprawnione do ograniczenia racjonalizacji zatrudnienia do poziomu innego niż określony w art. 5 ust. 1, wraz ze wskazaniem tego poziomu;
3)        jednostki zwolnione z obowiązku utrzymania zatrudnienia na poziomie, o którym mowa w art. 5 ust. 1.
4.        Wydając rozporządzenia, o których mowa w ust. 3, Prezes Rady Ministrów uwzględnia odpowiednio:
1)        konieczność zapewnienia bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego;
2)        konieczność ochrony zdrowia publicznego, środowiska lub dóbr kultury i dziedzictwa narodowego;
3)        szczególne znaczenie wykonywanych przez jednostkę zadań dla funkcjonowania państwa oraz efektywność wykonywanych tych zadań.




Rozdział 4
Odpowiedzialność za naruszenie przepisów ustawy
Art. 19. Kierownik jednostki, który wbrew obowiązkowi:
1)        nie dokonał racjonalizacji zatrudnienia do poziomu, o którym mowa w art. 5 ust. 1 albo w przepisach wydanych na podstawie art. 18 ust. 3 pkt 2,
2)        nie przekazał raportu początkowego, raportu z realizacji lub raportu końcowego w terminach, o których mowa odpowiednio w art. 12 ust. 1, art. 14 ust. 1 i art. 16,
3)        nie wykonał obowiązku, o którym mowa w art. 15
- podlega odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Art. 20. 1. Za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, o którym mowa w art. 19 pkt 1 i 3, wymierza się karę nagany albo karę pieniężną.
2.        Za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, o którym mowa w art. 19 pkt 2, wymierza się karę upomnienia, karę nagany albo karę pieniężną.
3.        Karę pieniężną wymierza się w wysokości od trzykrotności do pięciokrotności miesięcznego wynagrodzenia osoby odpowiedzialnej za naruszenie dyscypliny finansów publicznych - obliczonego jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego - należnego w roku, w którym doszło do naruszenia dyscypliny finansów publicznych.
4.        Wobec sprawcy naruszenia dyscypliny finansów publicznych, o którym mowa w art. 19, nie stosuje się odstąpienia od wymierzenia kary.

Art. 21. W sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych, o których mowa w art. 19, orzeka komisja orzekająca przy Szefie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.

Art. 22. W sprawach nieuregulowanych w niniejszym rozdziale stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 14, poz. 114, z późn. zm. ).

Rozdział 5 Przepis końcowy

Art. 23. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2011 r.

1.        Opracowanie projektu ustawy o racjonalizacji zatrudnienia w państwowych jednostkach budżetowych i niektórych innych jednostkach sektora finansów publicznych, określanego dalej jako ?projekt", stanowi realizację zadania zmierzającego do zwiększenia
efektywności wykonywania zadań w tych podmiotach w sposób nieprowadzący do zmniejszenia stopnia realizacji zadań. Ratio legis projektu stanowi przekonanie, iż w aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej konieczne staje się ustanowienie podstaw prawnych szczególnych zasad, trybu i sposobu rozwiązywania stosunków pracy oraz wypowiadania warunków pracy i płacy w odniesieniu do pracowników państwowych jednostek budżetowych i niektórych innych podmiotów sektora finansów publicznych. Jak stanowi art. 1 ust. 2 projektu, celem racjonalizacji zatrudnienia jest zwiększenie efektywności wykonywania zadań przez wskazane w ustawie
podmioty, a wprowadzony mechanizm powinien przyczynić się do lepszego dostosowania struktury zatrudnienia do wykonywanych zadań w tych podmiotach.
Projektowane unormowania stanowią lex specialis w stosunku do przepisów ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.), określanej dalej jako ?KP", oraz ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844, z późn. zm.). Mając to na uwadze, projekt - stosownie do treści art. 1 ust. 1 - określa zasady, sposób i tryb racjonalizacji zatrudnienia w państwowych jednostkach budżetowych i niektórych innych jednostkach sektora finansów publicznych, określanej dalej jako ?racjonalizacja zatrudnienia", oraz obowiązki podmiotów właściwych w sprawach racjonalizacji zatrudnienia.


2.        Zgodnie z art. 2 projektu jego przepisy stosuje się do:
1)        państwowych jednostek budżetowych w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240, z późn. zm.),
2)        Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
3)        Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego,
4)        Narodowego Funduszu Zdrowia,
5)        Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
6)        Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
7)        Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
8)        Agencji Nieruchomości Rolnych,
9)        Wojskowej Agencji Mieszkaniowej,
10)        Agencji Mienia Wojskowego,
11)        Agencji Rezerw Materiałowych,
12)        Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości,
13)        Agencji Rynku Rolnego,
14)        Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
- określanych dalej jako ?jednostki".
Zaproponowany wyżej zakres podmiotowy projektowanej ustawy opiera się na założeniu, że kryteria przesądzające o zakwalifikowaniu danej jednostki do objęcia jej racjonalizacją zatrudnienia powinno stanowić:
1)        zwiększenie efektywności wykonywania zadań;
2)        ograniczenie rozbudowanej struktury organizacyjnej.
Proponowana ustawa dotyczy szeroko rozumianej sfery administracji państwowej. Jej zakres obejmuje podmioty wchodzące w skład zarówno administracji rządowej jak i jednostki budżetowe obsługujące organy władzy ustawodawczej oraz inne organy określone w Konstytucji.
Zakres podmiotowy projektowanej ustawy nie obejmuje jednak wszystkich jednostek tworzących sektor finansów publicznych w rozumieniu art. 9 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. Proponowane regulacje prawne nie dotyczą:
1)        jednostek samorządu terytorialnego i podmiotów przez nie tworzonych - dokonane wyłączenie jest uzasadnione statuowaną w art. 165 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą samodzielności jednostek samorządu terytorialnego, a także specyfiką ich finansowania ze środków publicznych;
2)        szkół i placówek, o których mowa w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.), prowadzonych przez organy administracji rządowej,   oraz  uczelni   publicznych,   samodzielnych  publicznych  zakładów  opieki zdrowotnej, państwowych instytucji kultury, Polskiej Akademii Nauk i tworzonych przez nią jednostek organizacyjnych, a także zaliczonych do jednostek sektora finansów publicznych państwowych osób prawnych utworzonych na podstawie ustaw w celu wykonywania zadań
12 publicznych - szczególna doniosłość przedmiotu działalności tych jednostek oraz jej znaczenie społeczno-gospodarcze przemawiają za odstąpieniem od wymogu dokonania w nich racjonalizacji zatrudnienia;
3)        podmiotów, o których mowa w art. 139 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, tj. Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Trybunału Konstytucyjnego, Najwyższej Izby Kontroli, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego wraz z wojewódzkimi sądami administracyjnymi, Krajowej Rady Sądownictwa, sądownictwa powszechnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej -Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego i Państwowej Inspekcji Pracy - w przypadku tych podmiotów projekt zakłada jednak, w celu zwiększenia efektywności wykonywania przez nie zadań, możliwość przeprowadzenia racjonalizacji zatrudnienia na zasadach określonych w ustawie, z wyłączeniem przepisów rozdziału 3 i 4 ustawy, które nie będą miały zastosowania ze względu na ?dobrowolność" podejmowania decyzji w sprawie racjonalizacji zatrudnienia przez wymienione wyżej podmioty (zgodnie z proponowanym przepisem art. 4 ust. 3 projektu ustawy kierownik takiego podmiotu będzie natomiast przedstawiał Prezesowi Rady Ministrów informację o wynikach przeprowadzonej racjonalizacji zatrudnienia według stanu zatrudnienia pracowników na dzień 1 stycznia 2013 r.);
4)        jednostek zatrudniających w dniu wejścia w życie ustawy poniżej 20 pracowników, w przeliczeniu na pełne etaty.

3. Istotę racjonalizacji zatrudnienia określa przepis art. 5 ust. 1 projektu, w myśl którego polega ona na zmniejszeniu zatrudnienia w jednostkach co najmniej o 10% osób zatrudnionych w ramach stosunku pracy w przeliczeniu na pełne etaty, w odniesieniu do stanu zatrudnienia tych pracowników, obliczonego jako średnia stanu zatrudnienia na koniec trzeciego kwartału 2010 r. i stanu zatrudnienia na dzień wejścia w życie ustawy. Oznacza to, że nie ma ona zastosowania do osób, które łączy z jednostką inny stosunek prawny niż stosunek pracy, dotyczy natomiast wszystkich pracowników jednostki zatrudnionych w ramach stosunku pracy, bez względu na formę jego nawiązania pracy, a więc także pracowników mianowanych i powołanych.
Podkreślić należy, iż racjonalizacja nie będzie dotyczyć osób, które nie są zatrudnione w jednostkach w ramach stosunku pracy w rozumieniu KP. Ustawa nie będzie więc stosowana do sędziów, prokuratorów, a także do funkcjonariuszy, którzy świadczą pracę w ramach stosunku służbowego w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Więziennej, Straży Granicznej, Służbie Celnej, Państwowej Straży Pożarnej, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym i innych służbach mundurowych.
Ustalenie, iż racjonalizacja zatrudnienia odnosić się ma do stanu obliczonego jako średnia stanu zatrudnienia na koniec trzeciego kwartału 2010 r. i stanu zatrudnienia na dzień wejścia w życie ustawy zapewnia obiektywizację ustalenia liczby pracowników, w stosunku do której ma ona nastąpić, w szczególności w związku z faktem możliwości zwiększenia się stanu zatrudnienia w niektórych podmiotach z dniem 1 stycznia 2011 r. w wyniku przejmowania pracowników likwidowanych z tym dniem gospodarstw pomocniczych i zakładów budżetowych.
Racjonalizacja może być przeprowadzona w szczególności poprzez:
1)        niezawarcie z pracownikiem kolejnej umowy o pracę, w przypadku umowy zawartej na okres próbny, umowy zawartej na czas określony i umowy zawartej na czas wykonania określonej pracy;
2)        rozwiązanie z pracownikiem stosunku pracy;
3)        obniżenie wymiaru czasu pracy pracownika z jednoczesnym proporcjonalnym zmniejszeniem wynagrodzenia za pracę.
Użycie sformułowania ?w szczególności" oznacza, że źródłem racjonalizacji zatrudnienia może być także każde inne zdarzenie - w tym niezależne od pracodawcy - powodujące ustanie stosunku pracy i zmniejszenie zatrudnienia (odejście na emeryturę, przejście na rentę, zwolnienie ?dyscyplinarne" i inne).
Do stanu zatrudnienia pracowników, który będzie stanowić podstawę obliczenia ustawowego 10%, nie wlicza się pracowników objętych szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy wynikającą z art. 39 oraz przepisów działu ósmego ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.), pod warunkiem, że ochroną tą byli objęci w dniu wejścia w życie ustawy. Z przepisu tego wynika, że osoby objęte ochroną na podstawie:
1) art. 39 KP, tj. osoby, którym brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku,
2) przepisów działu ósmego KP dotyczącego uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, np. pracownice, w okresie ciąży, a także pracownice (pracownicy -ojcowie) w okresie urlopu macierzyńskiego - nie zostaną wliczone do ogólnego stanu zatrudnienia pracowników w jednostce. Warunkiem jest podleganie ochronie zarówno w dniu 1 stycznia 2011 r. Rozwiązanie to ma swoje uzasadnienie w kontekście stosowanej w projekcie ochrony pracowników. Skoro, na mocy art. 8 projektu ww. pracownicy są objęci kodeksową ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, to nie powinni oni ?zawyżać" ogólnego stanu zatrudnienia w jednostce. Zatem, na mocy art. 5 ust. 3 projektu nie będą oni wliczani do ogólnego stanu zatrudnienia pracowników stanowiącego podstawę dla określenia poziomu redukcji zatrudnienia, ze względu na fakt objęcia ich kodeksową ochroną.

4. W obowiązującym stanie prawnym problematyka szczególnych zasad rozwiązywania stosunków pracy w ramach tzw. ?zwolnień grupowych" jest unormowana w przepisach ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Odrębny w porównaniu ze zwolnieniami grupowymi charakter racjonalizacji zatrudnienia i specyfika podmiotów nią objętych przesądziły o potrzebie opracowania propozycji odrębnej regulacji normatywnej w tym zakresie. Mając to na uwadze, art. 6 projektu stanowi, iż do racjonalizacji zatrudnienia nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Okoliczność ta nie zmienia faktu, iż opracowując projekt wzorowano się na rozwiązaniach prawnych określonych w przedmiotowej ustawie. Przewidziana w projekcie procedura racjonalizacji zatrudnienia przedstawia się zatem następująco:
1) osoba właściwa w zakresie dokonywania za pracodawcę czynności z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 31 § 1 KP wobec osób zatrudnionych w jednostce, określana dalej jako ?kierownik jednostki", zawiadamia na piśmie zakładowe organizacje związkowe działające w tej jednostce albo - jeżeli w jednostce nie działają zakładowe organizacje związkowe - przedstawicieli pracowników wyłonionych w trybie przyjętym w tej jednostce o proponowanym sposobie prowadzenia racjonalizacji zatrudnienia, w szczególności przekazuje informację o liczbie pracowników, z którymi zamierza rozwiązać stosunek pracy, oraz o proponowanych kryteriach
15 doboru tych pracowników (art. 7 ust. 2 projektu) - prawną konsekwencję powołanego unormowania stanowi art. 7 ust. 5 projektu, stanowiący, iż przy wypowiadaniu pracownikom stosunków pracy w ramach racjonalizacji zatrudnienia nie stosuje się art. 38 KP, który ustanawia obowiązek konsultacji pracodawcy z reprezentującą pracownika zakładową organizacją związkową zamiaru wypowiedzenia mu umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony;
2)        zakładowa organizacja związkowa albo - jeżeli w jednostce nie działają zakładowe organizacje związkowe - przedstawiciele pracowników wyłonieni w trybie przyjętym w tej jednostce mogą, w terminie 7 dni od dnia otrzymania w/w zawiadomienia, przekazać kierownikowi jednostki opinię dotyczącą proponowanego sposobu prowadzenia racjonalizacji zatrudnienia (art. 7 ust. 3 i 4 projektu);
3)        wypowiedzenie pracownikowi stosunku pracy w ramach racjonalizacji zatrudnienia może nastąpić nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia przekazania w/w zawiadomienia (art. 9 projektu);
4)        pracownikowi, w związku z rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem w ramach racjonalizacji zatrudnienia, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości:

a)        jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony w danej jednostce krócej niż 2 lata,
b)        dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony w danej jednostce od 2 do 8 lat,
c)        trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony w danej jednostce ponad 8 lat
- którą ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, jednakże jej wysokość nie może przekraczać kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy (art. 10 ust. 1, 3 i 4 projektu); przy ustalaniu w/w okresu zatrudnienia stosuje się odpowiednio art. 36 § 11 KP, zgodnie z którym wlicza się do niego okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeżeli zmiana pracodawcy nastąpiła na zasadach określonych w art. 231 KP, a także w innych przypadkach, gdy z mocy odrębnych przepisów nowy pracodawca jest następcą prawnym w stosunkach pracy nawiązanych przez pracodawcę poprzednio zatrudniającego tego pracownika (art. 10 ust. 2 projektu).

5. Normatywną konsekwencję szczególnego charakteru projektowanej ustawy stanowi ograniczenie ochrony trwałości stosunku pracy. Tak więc art. 8 ust. 1 projektu stanowi, że przy wypowiadaniu pracownikom stosunków pracy w ramach racjonalizacji zatrudnienia nie stosuje się:
1)        art. 41 KP, zgodnie z którym pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, jednakże - w myśl art. 8 ust. 2 projektu -wypowiedzenie pracownikowi stosunku pracy w sytuacjach, o których mowa w art. 41 KP, jest dopuszczalne w czasie urlopu trwającego co najmniej 3 miesiące, a - jeżeli upłynął już okres uprawniający pracodawcę do rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia - także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy;
2)        przepisów innych ustaw dotyczących szczególnej ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy.
Jest to rozwiązanie, które zapewnia znacznie szerszą ochronę pracowników w porównaniu z regulacjami dotyczącymi zwolnień grupowych. Treść art. 8 ust. 1 projektu oznacza, iż w procesie racjonalizacji zatrudnienia będą miały zastosowanie przepisy KP, z wyłączeniem art. 41, ustanawiające szczególną ochronę przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy:
a)        pracownika, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku (art. 39 KP),
b)        w przypadkach określonych w dziale ósmym KP dotyczącym uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem,
c)        w przypadkach określonych w dziale dziewiątym KP dotyczącym uprawnień pracowników młodocianych.
Natomiast nie będą miały zastosowania przepisy ustaw innych niż KP, które przewidują szczególną ochronę pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, z tym zastrzeżeniem, iż w okresie objęcia szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy kierownik jednostki może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy lub płacy pracownikom powołanym do odbycia czynnej służby wojskowej, służby zastępczej, zasadniczej służby wojskowej albo przeszkolenia wojskowego (art. 8 ust. 4 projektu). Przykładowo można tu wymienić następujące regulacje ustanawiające szczególną ochronę stosunku pracy:
-        ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi - z osobą skierowaną do pracy przy zwalczaniu epidemii nie może być rozwiązany dotychczasowy stosunek pracy ani nie może być dokonane wypowiedzenie umowy o pracę,
-        ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (odpowiednio powiatowym, województwa) - rozwiązanie z radnym stosunku pracy wymaga uprzedniej zgody rady gminy, której jest członkiem. Rada gminy odmówi zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym, jeżeli podstawą rozwiązania tego stosunku są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu,
-        ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy - zakład pracy nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem pełniącym funkcję społecznego inspektora pracy w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu.
Ponadto, art. 8 ust. 3 projektu statuuje zasadę, zgodnie z którą wypowiedzenie pracownikowi warunków pracy lub płacy (wypowiedzenie zmieniające) w sytuacjach, o których mowa w art. 41 KP, jest dopuszczalne niezależnie od okresu trwania urlopu lub innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy.

6. Uwzględniając konieczność zapewnienia efektywności i trwałości racjonalizacji zatrudnienia, przepisy rozdziału 3 projektu określają następujące obowiązki podmiotów właściwych w sprawach racjonalizacji zatrudnienia:
1) kierownik jednostki, w terminie do dnia 1 lutego 2011 r., przedstawi Prezesowi Rady Ministrów informacje o stanie zatrudnienia w tej jednostce obliczonego jako średnia stanu zatrudnienia na koniec trzeciego kwartału 2010 r. i stanu zatrudnienia na dzień wejścia w życie ustawy, określaną dalej jako ?raport początkowy". Raport początkowy zawiera w szczególności  informacje  o  ogólnym  stanie  zatrudnienia,  z  uwzględnieniem  osób zatrudnionych na innej podstawie niż stosunek pracy (z wyłączeniem umów cywilno -prawnych), liczbie pracowników w podziale na osoby i etaty (w tym pracowników objętych szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, o której 18 mowa w art. 5 ust. 3), liczbie pracowników objętych racjonalizacją zatrudnienia oraz o funduszu wynagrodzeń. Informacje te mają być podane w podziale na grupy lub nazwy stanowisk. W przepisie art. 11 ust. 2 projektu zastrzeżono, że kierownik jednostki podległej ministrowi albo przez niego nadzorowanej przekazuje raport początkowy za pośrednictwem tego ministra. Kierownicy jednostek podległych centralnym organom administracji rządowej albo wojewodom będą wykonywały obowiązek za pośrednictwem tego organu albo wojewody. Raport początkowy zawierający informacje, stanowiące tajemnicę państwową lub służbową, przekazuje się z zachowaniem zasad określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych (art. 11 ust. 4 projektu);
2)        kierownik jednostki przekazuje na piśmie dyrektorowi powiatowego urzędu pracy, właściwego ze względu na siedzibę tej jednostki, informację o liczbie pracowników objętych racjonalizacją zatrudnienia, z którymi zamierza rozwiązać stosunek pracy i grupach zawodowych, do których należą (art. 12 projektu);
3)        kierownik jednostki jest obowiązany do zakończenia racjonalizacji zatrudnienia w terminie do dnia 1 lipca 2011 r. (art. 13 projektu), a następnie do przedstawienia, w terminie do dnia 31 lipca 2011 r., Prezesowi Rady Ministrów informacji o przeprowadzonej racjonalizacji zatrudnienia w tej jednostce, określanej dalej jako ?raport z realizacji", z uwzględnieniem odpowiedniego stosowania przepisów art. 11 ust. 2 i 4 projektu (art. 14 ust. 1 projektu); zgodnie z art. 14 ust. 2 projektu raport z realizacji zawierać ma w szczególności informacje o liczbie pracowników po przeprowadzonej racjonalizacji, w podziale na osoby i etaty oraz o liczbie wypłaconych, zgodnie z art. 10, odpraw (w podziale na grupy lub nazwy stanowisk),
4)        kierownik jednostki jest obowiązany do utrzymania zatrudnienia na poziomie, o którym mowa w art. 5 ust. 1, do dnia 31 grudnia 2012 r. (art. 15 projektu);
5)        kierownik jednostki, w terminie do dnia 31 stycznia 2013 r., przedstawi Prezesowi Rady Ministrów informację o wynikach racjonalizacji zatrudnienia według stanu zatrudnienia na dzień 1 stycznia 2013 r., określaną dalej jako ?raport końcowy", z uwzględnieniem odpowiedniego stosowania przepisów art. 11 ust. 2 i 4 projektu (art. 16 projektu).
Mając na uwadze  konieczność zapewnienia jednolitego  sposobu przekazywania informacji oraz przejrzystości postępowania związanego z racjonalizacją zatrudnienia, art. 17 projektu zawiera upoważnienie dla Prezesa Rady Ministrów do określenia, w drodze rozporządzenia, wzorów raportu początkowego, raportu z realizacji i raportu końcowego oraz trybu ich przekazywania.  Z wytycznych tego upoważnienia wynika,  że raporty będą 19 przekazywane w formie elektronicznej przez teletransmisję danych. Powyższe pozwoli na uniknięcie istotnej części kosztów związanych z gromadzeniem, weryfikacją, obróbką i analizą danych dotyczących procesu racjonalizacji zatrudnienia.

7.        Swoisty mechanizm bezpieczeństwa, mający na względzie konieczność zapewnienia bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, ochrony zdrowia publicznego lub środowiska bądź szczególne znaczenie wykonywanych przez jednostkę zadań dla funkcjonowania państwa, stanowią przepisy art. 18 projektu. W myśl ust. 1 tego artykułu kierownik jednostki, wraz z raportem początkowym, może przekazać informację dotyczącą szczególnego charakteru zadań jednostki, uzasadniającą zwolnienie z obowiązku racjonalizacji zatrudnienia lub ograniczenie poziomu racjonalizacji zatrudnienia, o którym mowa w art. 5 ust. 1 projektu. Informacje te kierownik jednostki może przekazać również w terminie późniejszym, w przypadku, gdy zachodzi konieczność zwolnienia z obowiązku utrzymania zatrudnienia na poziomie, o którym mowa w art. 5 ust. 1 (art. 18 ust. 2 projektu). W związku z tym art. 18 ust. 3 projektu przewiduje fakultatywne upoważnienie dla Prezesa Rady Ministrów do określenia, w drodze rozporządzeń:
1)        jednostek zwolnionych z obowiązku racjonalizacji zatrudnienia;
2)        jednostek uprawnionych do ograniczenia zatrudnienia do poziomu innego niż określony w art. 5 ust. 1, wraz ze wskazaniem tego poziomu;
3)        jednostek zwolnionych z obowiązku utrzymania zatrudnienia na poziomie, o którym mowa w art. 5 ust. 1.

8.        W związku z tym, że ustawa ma charakter epizodyczny i wprowadza rozwiązania szczególne, istnieje konieczność wprowadzenia również szczególnych regulacji w zakresie odpowiedzialności za jej naruszenie, np. sankcji. Ustalono, że naruszenie ustawy podlegać będzie odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 14, poz. 114, z późn. zm.), ustanawiając jednocześnie szczególne zasady co do określenia katalogu kar możliwych do wymierzenia za poszczególne czyny, w tym podwyższono dolny wymiar kary pieniężnej, oraz w szczególny sposób określono właściwość organów orzekających.
Za prawidłową realizację przepisów ustawy w jednostce odpowiadać ma kierownik tej jednostki. Będzie ponosił on sankcje w przypadku:
1)        niedokonania racjonalizacji zatrudnienia do poziomu, o którym mowa w art. 5 ust. 1;
2)        nieprzekazania raportu początkowego, raportu z realizacji lub raportu końcowego w terminach, o których mowa odpowiednio w art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 i art. 14;
3)        niewykonania obowiązku utrzymania zatrudnienia na poziomie, o którym mowa w art. 5 ust. 1, do dnia 31 grudnia 2012 r.
Istotną modyfikacją odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest zrezygnowanie w tym przypadku z możliwości odstąpienia wymierzenia kary przez organ orzekający.
9.        Projekt zakłada, że ustawa wejdzie w życie 1 stycznia 2011 r. Zapewnia to odpowiednie vacatio legis i uwzględnia uwarunkowania związane z projektowaniem budżetu i planowaniem finansowym w podmiotach których ustawa dotyczy.
10.        Przedmiot projektu pozostaje poza zakresem prawa Unii Europejskiej. Projekt nie podlega notyfikacji zgodnie z trybem przewidzianym w przepisach dotyczących sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych.
11.        Projekt został udostępniony na stronie podmiotowej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w Biuletynie Informacji Publicznej zgodnie z ustawą z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414 oraz z 2009 r. Nr 42, poz. 337).