Opodatkowanie przychodów ze źródeł nieujawnionych lub nieznajdujących pokrycia w źródłach ujawnionych<!--quoteo--><div class='quotetop'></div><div class='quotemain'><!--quotec-->
Ponoszenie ciężarów publicznych stanowi przejaw solidaryzmu społecznego. To dzięki m.in. wpływom podatkowym państwo lub organizacja samorządu może zaspakajać zbiorowe potrzeby społeczne oraz utrzymywać mechanizmy ich zaspakajania. Podatnicy godzą się na ponoszenie ciężarów publicznych, jednakże zdarzają się przypadki, że niektórzy spośród nich, bardziej lub mniej świadomie, ukrywają osiągane przychody. Rozwiązania przyjęte przez ustawodawcę zmierzają do eliminowania takich antyspołecznych działań poprzez przyznanie organom podatkowym uprawnień do ustalania dochodów ze źródeł nieujawnionych lub nieznajdujących pokrycia w źródłach ujawnionych, w drodze oszacowania oraz do ich opodatkowania restrykcyjną stawką podatkową.
Przychody nieujawnione1)
Na gruncie ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tj. Dz. U. z 2000 Nr 14, poz. 176, z późn. zm.; dalej U.p.d.o.f.) przez przychody nieujawnione należy rozumieć przychody z takich źródeł, „z których podatnik nie może lub nie chce wskazać organowi podatkowemu”2).
W świetle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2002 r., sygn. akt. III RN 55/01, z przychodem ujawnionym mamy do czynienia tylko i wyłącznie do sytuacji, gdy „został ujawniony przychód (podlegający podatkowi) natomiast nie zostało ujawnione źródło tego przychodu.” „Ustalenie przez organ podatkowy w toku postępowania podatkowego (...), iż w zeznaniu rocznym podatnik nie wykazał dochodu z określonego źródła przychodów, nie oznacza, że stanowi to podstawę do zastosowania przepisów dotyczących dochodów z nieujawnionych źródeł przychodów”3). Przychodem nieujawnionym jest nadwyżka poniesionych przez podatnika wydatków (w tym na wartość zgromadzonego mienia) nad zgromadzonym mieniem, pochodzącym z przychodów uprzednio opodatkowanych lub wolnych od opodatkowania.
Przedmiot opodatkowania
Stosownie do art. 9 ust. 2 U.p.d.o.f., przedmiotem opodatkowania jest dochód ze źródła przychodów, przez który należy rozumieć nadwyżkę sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania osiągniętą w roku podatkowym. Należy nadmienić , że w/w przepis stanowi, iż w przypadku, gdy koszty uzyskania przekraczają sumę przychodów, różnica jest stratą ze źródła przychodów.
W orzecznictwie oraz literaturze przedmiotu wskazuje się, że powyższe zasady nie znajdują zastosowania także w stosunku do opodatkowania przychodów nieujawnionych4). Ustawa przy szacowaniu przedmiotu opodatkowania ze źródeł nie zabrania pomniejszania przychodu o koszty jego uzyskania. Jednakże przedmiotem postępowania podatkowego w sprawie przychodów nieujawnionych jest ustalenie, czy istnieje nadwyżka poniesionych przez podatnika wydatków nad przychodami ujawnionymi, a nie ustalenie źródła przychodów nieujawnionych – stąd w praktyce nie ustala się kosztów uzyskania przychodów z tego tytułu5).
Stawka podatku
Zgodnie z art. 30 ust. 1 pkt 7 U.p.d.o.f., od uzyskanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dochodów z nie ujawnionych źródeł przychodów lub nie znajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach pobiera się zryczałtowany podatek dochodowy w wysokości 75% oszacowanego dochodu. Przychodów nieujawnionych, stosownie do ust. 8 art. 30 U.p.d.o.f., nie łączy się z dochodami z innych źródeł.
Postępowanie podatkowe
Przedmiotem postępowania podatkowego jest ustalenie wysokości przychodów nieujawnionych – w tym celu organ podatkowy dokonuje zestawienia sumy faktycznie poniesionych w roku podatkowym przez podatnika wydatków oraz wartości zgromadzonego w tym roku przez niego majątku, z wysokością przychodów już opodatkowanych bądź wolnych od opodatkowania oraz z wartością posiadanych przedtem zasobów majątkowych 6). Ustalenie przychodów w drodze oszacowania nigdy nie doprowadzi do określenia rzeczywistej podstawy opodatkowania. Nie oznacza to jednak, że organ podatkowy może działać z naruszeniem zasady prawdy obiektywnej poprzez niepodejmowanie wszelkich niezbędnych działań, mających na celu dokładne wyjaśnienie stanu faktycznego7). To organ podatkowy ma wskazać, że „podatnik poczynił w roku podatkowym wydatki i zgromadził mienie o wartości przekraczającej opodatkowane lub wolne od opodatkowania wpływy z legalnych źródeł przychodów i zasoby z takich źródeł z lat poprzednich”8). „Wątpliwości nie mogą być tłumaczone na korzyść urzędu”9). Warto zauważyć, że okoliczność ujawnienia przez organ podatkowy, że wartość zgromadzonego przez podatnika w danym okresie mienia znajduje w sposób wyczerpujący pokrycie w ujawnionych źródłach przychodów nie jest wystarczającą przesłanką do ustalenia, że podatnik nie osiągał przychodów nieujawnionych. Wręcz przeciwnie, okoliczność taka wskazuje na to, że podatnik nie posiadał ujawnionych przychodów, pozwalających na zaspokojenie w stopniu choćby minimalnym kosztów utrzymania. Ustalenie wydatków na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych podatnika może nastąpić w oparciu o dane statystyczne – i dane te mogą stanowić podstawę do ustalenia wydatków nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów10).
Dopiero w przypadku, gdy zostanie wykazane, że istnieją wydatki, które nie znajdują pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów, ciężar dowodu przechodzi na podatnika i to on powinien uprawdopodobnić, że „posiadał lub mógł posiadać kwestionowane przez Urząd kwoty pieniędzy” oraz, że były już opodatkowane lub są wolne od podatku11). „W postępowaniu w sprawie nieujawnionych źródeł przychodów obowiązek wykazania źródeł przychodów ciąży na podatniku”12). Stosownie do art. 180 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2005 Nr 8, poz. 60, z późn. zm.; dalej o.p.), dowodem w sprawie może być wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. „Dowód ze świadków (...) należy uznać za dowód mający znaczenie w sprawie” i dopiero po jego przeprowadzeniu organ podatkowy może dokonać oceny jego przydatności wiarygodności13). Powyższe dotyczy także dowodu z wyjaśnień podatnika14). „Jest on bowiem dysponentem pełnej wiedzy na temat przychodów w tymże roku uzyskanych”15). W orzecznictwie podatkowym wskazuje się, że posiadane przedtem zasoby majątkowe, z których podatnik chce rozliczyć swoje wydatki „muszą pochodzić z ujawnionych źródeł, bez względu na czas nabycia tych zasobów16).
Pamiętać należy, że „nie ma znaczenia, czy podatnik uzyskał z ujawnionych źródeł wyższe przychody aniżeli zadeklarował, czy też w ogóle nie zgłosił źródeł swego przychodu do opodatkowania”17). Istotnym jest wykazanie, iż podatnik poniósł wydatki, co do których nie może wykazać źródła finansowania. Powyższe uprawnia organ podatkowy do wydania, stosownie do art. 21 § 1 pkt. 2 o.p., decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego.
Przedawnienie możliwości ustalenia przychodu
Stosownie do art. 68 § 4 ustawy o.p., zobowiązanie z tytułu opodatkowania dochodu nieznajdującego pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów lub pochodzącego ze źródeł nieujawnionych nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie 5 lat, licząc od końca roku, w którym upłynął termin do złożenia zeznania rocznego dla podatników podatku dochodowego od osób fizycznych, za rok podatkowy, którego dotyczy decyzja.
Przykładowo 31 grudnia 2006 r. upłynął termin do doręczenia decyzji dotyczącej ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego z tytułu oszacowania dochodu nieznajdującego pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów lub pochodzącego ze źródeł nieujawnionych za rok 2000 r.
Przychody małżonków ze źródeł nieujawnionych
„Zobowiązanie podatkowe z nieujawnionych źródeł przychodów ustalone na podstawie wydatków poniesionych przez małżonków w czasie trwania małżeństwa podlega opodatkowaniu odrębnie na imię każdego z małżonków” i organ podatkowy winien ustalić przychód odrębnie u każdego z małżonków, nawet w przypadku, gdy skorzystali z prawa do łącznego opodatkowania18). Nie oznacza to jednak, że organ podatkowy nie może względem nich wszcząć i prowadzić jednego postępowania. Ordynacja podatkowa w art. 166 § 1 pozwala organom podatkowym w sprawach, w których prawa i obowiązki stron wynikają z tego samego stanu faktycznego oraz z tej samej podstawy prawnej i w których właściwy jest ten sam organ podatkowy, wszcząć i prowadzić jedno postępowanie dotyczące więcej niż jednej strony. Stosownie do § 2 art. 166 o.p., organ podatkowy powinien zawiadomić strony o połączeniu postępowań w formie postanowienia, na które służy zażalenie. Decyzja kończąca takie postępowania powinna ustalać wysokość zobowiązania każdego małżonka odrębnie.
Dochody osiągnięte poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej
Pamiętać należy, że stosownie do art. 30 ust. 1 pkt 7 U.p.d.o.f., zryczałtowany podatek dochodowy w wysokości 75% oszacowanego dochodu pobiera się jedynie od przychodów uzyskanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Jednakże to podatnik powinien wykazać, że uzyskiwał dochody poza granicami Polski19). Sama okoliczność, iż podatnik przebywał za granicą i legalnie wwiózł środki pieniężne nie jest wystarczającą przesłanką do stwierdzenia, że przychód ten uzyskano poza terytorium Polski20).
W orzecznictwie sądowym wskazuje się także, że w przypadku, gdy z umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania wynika, że dane przychody podlegają opodatkowaniu w Polsce, ale do takiego opodatkowania nie zostały zgłoszone – stanowią dochód ze źródeł nieujawnionych21).
Na zakończenie warto dodać, że w świetle wytycznych Ministra Finansów, pomoc publiczna w postaci ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych może polegać jedynie na rozłożeniu należności na raty22). Ponadto wskazać należy, że stosownie do art. 54 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr 83, poz. 930, z późn. zm.) penalizacji podlega działanie, bądź zaniechanie, podatnika polegające na uchylaniu się od opodatkowania poprzez nieujawnienie właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania albo niezłożeniu deklaracji23).
Tomasz Kęska-Leszyński
--------------------------------------------------------------------------------
1) Na potrzeby tekstu przychody ze źródeł nieujawnionych lub nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach będziemy określali pojęciem „przychody nieujawnione”.
2) Wyrok NSA z dn. 11 września 1997 r., sygn. akt. I SA/Sz 769/96.
3) Odpowiedź Ministra Finansów z dn. 18 stycznia 2007 r. na interpelację nr 5870 w sprawie zdefiniowania pojęcia nieujawnionych źródeł przychodów.
4) A. Bartosiewicz, R. Kubacki, Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, Komentarz, Difin 2006, s. 382.
5) Art. 30 ust. 3 U.p.d.o.f.
6) Wyjaśnienie Ministra Finansów z dn. 6 lutego 1994 r. nr PO 2/2-8010-080/93.
7) Art. 122 o.p.

Wyrok NSA z dn. 19 stycznia 2006 r., sygn. akt. II FSK 194/05; wyrok NSA z dn. 13 stycznia 2005 r., sygn. akt FSK 2350/05.
9) Wyrok NSA z dn. 26 września 1995 r., sygn. akt. SA/Lu 1929/94.
10) Wyrok z NSA dn. 9 lutego 2005 r., sygn. akt I SA/Sz 140/04, wyrok NSA z 13 grudnia 2005 r., sygn. akt II FSK 89/05.
11) Wyrok NSA z dn. 26 września 1995 r., sygn. akt. SA/Lu 1929/94 oraz wyrok NSA z dn. 11 lipca 1997 r., sygn. akt. III SA 281/96; wyrok NSA z dn. 19 stycznia 2006 r., sygn. akt. II FSK 194/05; wyrok NSA z dn. 13 stycznia 2005 r. sygn. akt FSK 2350/05.
12) Wyrok NSA z 13 stycznia 2000 r., sygn. akt. I SA/Ka 960/98.
13) Wyrok NSA z dn. 15 września 1999 r., sygn. akt. SA/Sz 2183/97.
14) Wyrok NSA z dn. 21 marca 1996 r., sygn. akt. SA/Wr 1905/96.
15) Wyrok z NSA z dn. 9 lutego 2005 r., sygn. akt I SA/Sz 140/04.
16) Wyrok NSA z 25 kwietnia 2002 r., sygn. akt. SA/Sz 2421/00, wyrok NSA z dz. 7 września 2004 r., sygn. akt FSK 112/04.
17) Wyrok WSA z 2 listopada 2004 r., sygn. akt. III SA 1310/03.
18) Wyrok NSA z dn. 2 października 2002 r., sygn. akt. I SA/Ka 793/01; wyrok NSA z dn. 3 lutego 2000 r., sygn. akt. I SA/Gd 1011/99.
19) Wyrok NSA z dn. 11 września 1997 r., sygn. akt. I SA/Sz 769/96 oraz wyrok NSA z dn. 7 kwietnia 1999 r., sygn. akt. I SA/Gd 101/97.
20) Wyrok NSA z dn. 27 czerwca 2001 r., sygn. akt. I SA/Gd 11/99.
21) Wyrok NSA z dn. 5 lutego 1999 r., sygn. akt. I SA/Gd 272/97.
22) Pismo Ministra Finansów z dn. 3 lipca 2001 r. nr GN-8/KK/150/2001.
23) Wyrok SN z dn. 11 lutego 2003 r., sygn. akt IV KKN 21/00.
podatki.pl<!--QuoteEnd--></div><!--QuoteEEnd-->