Też mam komentarz do tego artukułu, myślę że Ci on pomoże
Komentarz do art. 194 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U.05.8.60), [w:] C. Kosikowski, L. Etel, R. Dowgier, P. Pietrasz, S. Presnarowicz, M. Popławski, Ordynacja podatkowa. Komentarz, LEX, 2009, wyd. III.
Stan prawny: 2009.06.01
1. Pojęcie dokumentu urzędowego
Ustawodawca podatkowy nie definiuje pojęcia dokumentu (zob. komentarz do art. 181 o.p.). Z zapisu art. 194 § 1 i 2 o.p. można wyprowadzić wniosek, że dokumentem urzędowym jest dokument spełniający łącznie następujące przesłanki: został sporządzony w formie określonej przepisami prawa oraz sporządziły go powołane do tego organy władzy publicznej lub inne jednostki, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów uprawnione są do ich wydawania.
W odniesieniu do "innych jednostek" przyznanie wystawianym przez nie dokumentom mocy dowodowej dokumentów urzędowych uwarunkowane jest istnieniem normatywnego uprawnienia do ich wydawania. Dokument urzędowy musi być sporządzony w zakresie działania organu, od którego pochodzi. Zatem jeżeli dokument obejmuje okoliczności wykraczające w sposób oczywisty poza zakres działania danego organu, nie może być traktowany jako dokument urzędowy.
Uwzględniając powyższe przesłanki dokumentu urzędowego, można przykładowo wskazać, że dokumentem takim będą wszelkiego rodzaju rozstrzygnięcia władzy publicznej w sprawach indywidualnych, w zakresie praw lub obowiązków indywidualnie oznaczonych adresatów. Są to więc orzeczenia sądowe (wyrok SN z dnia 19 lipca 1962 r., II PR 203/62, OSNC 1963, nr 7-8, poz. 165) oraz decyzje administracyjne (niezależnie od nazwy: koncesje, pozwolenia, zgody, zezwolenia), w tym decyzje organów celnych (wyrok NSA z dnia 9 października 2002 r., III SA 653/01, M. Pod. 2003, nr 4 s. 40), a także dowody odprawy celnej (wyrok NSA z dnia 7 października 1999 r., SA/Po 2776/98, niepubl.). Dokumentami urzędowymi są także zaświadczenia potwierdzające stan faktyczny lub prawny na dzień jego wydania, w tym np. dyplom ukończenia uczelni wyższej, prawo jazdy, zaświadczenia wydawane przez uprawnione organy w trybie art. 217-220 k.p.a. oraz w trybie art. 306a-306n o.p., dowód rejestracyjny, będący dokumentem stwierdzającym dopuszczenie do ruchu pojazdu samochodowego, ciągnika rolniczego, motoroweru lub przyczepy - art. 71 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.), a ponadto opinie klasyfikacyjne wydawane przez urząd statystyczny (wyrok NSA z dnia 7 kwietnia 2000 r., I SA/Lu 7/99, niepubl.). Również świadectwo homologacji samochodu ma wagę dokumentu urzędowego (wyrok NSA z dnia 22 lipca 2004 r., GSK 3561/04, Wokanda 2004, nr 11, s. 34).
Dokumentami urzędowymi w rozumieniu komentowanego przepisu są ewidencje gruntów i budynków. Szczegółowe zasady prowadzenia ewidencji gruntów i budynków uregulowane zostały w rozporządzeniu Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 38, poz. 454 z późn. zm.). Należy zwrócić uwagę na to, że podstawą wymiaru podatku od nieruchomości, rolnego i leśnego, zgodnie z art. 21 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 240, poz. 2027 z późn. zm.), powinny być dane z ewidencji gruntów i budynków. Jako dokument rozstrzygający o klasyfikowaniu gruntów dla potrzeb opodatkowania wskazanymi podatkami, ewidencję wskazuje także art. 1a ust. 3 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, art. 1 ust. 2 ustawy o podatku leśnym oraz art. 1 ustawy o podatku rolnym292.
Dokumentami urzędowymi sporządzanymi przez inne jednostki, które na podstawie odrębnych przepisów uprawnione są do ich wydawania, są w szczególności: 1) czynności notarialne, dokonane przez notariusza zgodnie z prawem mają charakter dokumentu urzędowego - zgodnie z art. 2 § 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 z późn. zm.);
2) księgi rachunkowe banków - zgodnie z art. 95 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.); 3) pokwitowania komornika - zgodnie z art. 815 § 2 k.p.c. oraz
4) potwierdzenie nadania przesyłki rejestrowanej lub przekazu pocztowego wydawane przez placówkę operatora publicznego - zgodnie z art. 45 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. - Prawo pocztowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1159 z późn. zm.).
Dokumentem urzędowym jest także pocztowy dowód doręczenia przesyłki rejestrowanej - art. 3 pkt 20 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. - Prawo pocztowe, co oznacza, że stanowi dowód tego, co zostało w nim urzędowo stwierdzone (wyrok WSA w Warszawie z dnia 22 maja 2007 r., III SA/Wa 4015/06, LEX nr 345902).
W literaturze wskazuje się, że dokumentami urzędowymi są ponadto informacje sporządzane i przekazywane na żądanie urzędu skarbowego przez banki, domy maklerskie oraz towarzystwa funduszy powierniczych i inwestycyjnych, informacje o przeprowadzonych oględzinach lokalu mieszkalnego lub części tego lokalu, dokonywanych w celu zweryfikowania zgodności stanu faktycznego z danymi wynikającymi ze złożonej przez podatnika deklaracji, potwierdzające poniesienie wydatków na cele mieszkaniowe lub skorzystanie z ulg inwestycyjnych, protokoły sporządzane z czynności dowodowych itp.293
Dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 194 o.p. może być również zagraniczny dokument urzędowy. Należy jednak zaznaczyć, że uznanie określonego dokumentu zagranicznego za dokument urzędowy w rozumieniu ordynacji podatkowej jest uzależnione od ustaleń przyjętych w umowach międzynarodowych, których stroną jest Polska (art. 91 Konstytucji RP).
Faktura nie jest dokumentem urzędowym (wyrok NSA z dnia 7 marca 2002 r., III RN 41/01, Prz. Pod. 2002, nr 11, s. 63). Także faktura opatrzona pieczęcią władz celnych nie jest dowodem urzędowym.
2. Domniemania związane z dokumentem urzędowym
Dokument urzędowy spełniający wymogi ordynacji podatkowej uzyskał zwiększoną (szczególną) moc dowodową. Zwiększona moc dowodowa dokumentu urzędowego sprowadza się do przyjęcia dwóch domniemań, a mianowicie prawdziwości (autentyczności) oraz zgodności z prawdą twierdzeń w nim zawartych (wiarygodności). W konsekwencji organ podatkowy nie może odrzucić - bez przeprowadzenia przeciwdowodu - istnienia faktu stwierdzonego w dokumencie urzędowym. Pominięcie faktu stwierdzonego w dokumencie urzędowym bez przeprowadzenia przeciwdowodu stanowi naruszenie art. 194 § 1 o.p.
Domniemanie autentyczności dokumentu urzędowego wskazuje na to, że dany dokument pochodzi od organu (jednostki), który go wystawił. Z kolei domniemanie zgodności z prawdą twierdzeń w nim zawartych (wiarygodności) nakazuje uznać, że treść dokumentu jest zgodna z rzeczywistością. Dzięki temu domniemaniu dowód urzędowy skraca i upraszcza postępowanie dowodowe. Nie istnieje potrzeba udowadniania faktów, które wynikają z dokumentu urzędowego. Co więcej, organ podatkowy nie może pominąć okoliczności wynikających z dokumentu urzędowego, jeżeli są one istotne w sprawie. Nie może ich kwestionować bez uprzedniego wzruszenia domniemania wynikającego z art. 194 § 1 o.p. Treść dokumentu urzędowego podlega jednak pewnego rodzaju ocenie organu podatkowego. Wszak organ podatkowy musi zapoznać się z treścią dokumentu, ażeby sformułować określone wnioski, które mogą mieć znaczenie dla sprawy. Niemniej jednak ocena ta nie może wiązać się z wartościowaniem i nieskrępowaną weryfikacją dokumentu urzędowego. Do czasu wzruszenia domniemania organ podatkowy jest związany dokumentem urzędowym.
Zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c., orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych - także inne osoby. Organy administracji publicznej, w tym organy podatkowe, niebędące stroną postępowania, w którym zapadło prawomocne orzeczenie sądu, są związane tym orzeczeniem prejudycjalnie, czyli nie mogą dokonać odmiennej oceny prawnej roszczenia niż zawarta w prejudykacie, ale także nie mogą dokonać odmiennych ustaleń faktycznych294. Zatem art. 365 § 1 k.p.c. ma zastosowanie w postępowaniu podatkowym i sądowoadministracyjnym, przy czym stanowi lex specialis w stosunku do art. 194 o.p.295
Wątpliwości budzi natomiast kwestia związania organu podatkowego orzeczeniem sądu karnego (pomijając oczywiście fakt, że są one co najmniej dowodami urzędowymi). W jednym z orzeczeń NSA wskazał, że zgodnie z art. 11 k.p.c., ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym, a w związku z art. 211 k.p.a. - również Naczelny Sąd Administracyjny. Skoro nie mogą być kwestionowane ustalenia takiego wyroku, co do faktu trudnienia się nielegalnym handlem wódką przez stronę postępowania podatkowego, należy uznać, że działalność taka wypełniała dyspozycje z art. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o podatku obrotowym (wyrok NSA z dnia 27 października 1981 r., II SA 700/81, ONSA 1981, nr 2, poz. 106). W orzeczeniu tym związanie sądu administracyjnego orzeczeniem sądu karnego zostało zatem "rozciągnięte" również na organy podatkowe. Z kolei w innym orzeczeniu NSA wskazał, że w ordynacji podatkowej brak jest odpowiednika art. 11 k.p.c. Oznacza to, że sąd cywilny i - poprzez art. 59 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368 z późn. zm.) - odpowiednio sąd administracyjny (obecnie wprost art. 11 p.p.s.a.) są związane sentencją skazującego wyroku karnego. A zatem w postępowaniu podatkowym organy orzekające obowiązane są ocenić ustalenia sądu karnego zawarte w uzasadnieniu wyroku tak jak inne dowody w sprawie (wyrok NSA z dnia 8 grudnia 2000 r., III SA 3097/99, Prz. Pod. 2001, nr 7, s. 59).
Podzielić należy stanowisko wynikające z pierwszego z przywołanych orzeczeń, co znajduje potwierdzenie w szczególności w orzeczeniu NSA, w którym wskazano, iż art. 11 p.p.s.a., z uwagi na systematykę tego aktu, wyraża jedną z podstawowych zasad, jakimi powinny się w toku sprawowania swoich funkcji kierować sądy administracyjne. Istota zasady wyrażonej w tej regulacji sprowadza się do zakazu dokonywania przez sąd administracyjny tych samych ustaleń, których dokonał sąd karny co do popełnienia przestępstwa. Związanie to znajdzie sens jedynie w sytuacji, gdy ustalenia wyroku karnego będą dotyczyć okoliczności faktycznych istotnych z punktu widzenia postępowania przed organami administracji publicznej, a następnie postępowania sądowoadministracyjnego. Niedopuszczalne jest ograniczanie prejudycjalności wyroków karnych wyłącznie do wyroków skazujących podmiot występujący jako strona postępowania przed organami, a następnie przed sądem. Ustalenia sądu karnego muszą dotyczyć elementu stanu faktycznego, który ustalają organy, po to, aby móc zastosować określoną normę prawa materialnego. Stan faktyczny nie zamyka się tylko w obrębie działań strony postępowania. Prawidłowe ustalenie stanu faktycznego z reguły wiąże się z koniecznością oceny działań kilku podmiotów, które bardzo często pozostają ze sobą w ścisłym związku. Zatem wyroki karne skazujące np. wspólników czy też kontrahentów osoby będącej stroną postępowania muszą być brane pod uwagę przez organy podatkowe i - w konsekwencji - przez sąd administracyjny. Nie oznacza to jednak, iż ich dołączenie do akt sprawy zwalnia organy podatkowe z obowiązku przeprowadzenia postępowania dowodowego (wyrok NSA w Warszawie z dnia 26 lutego 2008 r., I FSK 262/07, LEX nr 462967).
W odniesieniu do ostatecznej decyzji administracyjnej przyjmuje się - biorąc pod uwagę zasadę trwałości decyzji administracyjnych - iż dopóki dokument urzędowy, będący decyzją administracyjną, znajduje się w obiegu prawnym, dopóty należy go oceniać zgodnie z jego treścią. Wątpliwość treści takiego dokumentu powinna stanowić podstawę do uruchomienia procedury nadzwyczajnej296. Nie do pogodzenia z praworządnością jest sytuacja, gdy dwa organy administracji przy wydawaniu decyzji administracyjnej oceniają sprzecznie ten stan faktyczny297. Dlatego też zarejestrowanie danego pojazdu jako samochodu ciężarowo-osobowego jest wiążące dla organu, który wystawił dowód rejestracyjny mający charakter decyzji administracyjnej, oraz dla strony i innych uczestników obrotu prawnego - w tym organów podatkowych (wyrok WSA w Warszawie z dnia 12 marca 2004 r., III SA 2100/02, niepubl.).
3. Wzruszenie szczególnej mocy dowodowej dokumentów urzędowych
Moc dowodowa dokumentów urzędowych nie jest absolutna298. Co więcej, bezkrytyczne przyjmowanie treści wszelkich dokumentów urzędowych, bez ich gruntownego zbadania, świadczy o naruszeniu dyrektywy zasady prawdy materialnej299. Artykuł 194 § 3 o.p. dopuszcza możliwość przeprowadzenia dowodu przeciwko dokumentom urzędowym wymienionym w tych przepisach. Komentowany przepis daje zatem podstawę do przeprowadzenia przeciwdowodu w odniesieniu do domniemania wiarygodności oraz w odniesieniu do domniemania autentyczności dokumentu urzędowego. Możliwe jest więc przeprowadzenie przeciwdowodu przeciwko treści dokumentu, jeżeli w sprawie daje się sformułować zarzut przeciwko jego treści oraz przeciwko jego formie, gdy można sformułować wniosek, iż dokument nie ma cech autentyczności300. Jeżeli więc strona twierdzi, że oświadczenie zawarte w dokumencie urzędowym jest niezgodne z faktem i przedstawi na tę okoliczność inne dowody, to powinny one być dopuszczone przez organ podatkowy, o ile oczywiście mają w sprawie istotne znaczenie.
Inicjatywę wzruszenia dowodu może podjąć zarówno organ podatkowy, jak i strona postępowania. Nie ma przeszkód, ażeby przeprowadzenie przeciwdowodu zostało dokonane w toku postępowania podatkowego. Przeciwdowód może zostać przeprowadzony również w odrębnym postępowaniu.
W sytuacji sfałszowania dokumentów potwierdzających wywóz za granicę towarów, dopiero skazujący wyrok sądu pozwoliłby jednoznacznie uznać, że fałszerstwo miało miejsce. Oczywiście organ podatkowy może we własnym zakresie ustalić fakt fałszerstwa, w trybie postępowania dowodowego określonego w ordynacji podatkowej. W takim wypadku musi jednak albo dysponować oryginałami zakwestionowanych dokumentów i przedstawić je do oceny biegłemu, albo uzyskać odpisy ekspertyzy biegłych bądź innych dowodów znajdujących się w aktach prokuratorskich i załączyć je w poczet dowodów postępowania podatkowego (wyrok NSA z dnia 25 czerwca 1993 r., III SA 262/93, POP 1994, z. 6, poz. 108).
Wzruszenie domniemania wynikającego z komentowanego przepisu oznacza, że dokument urzędowy jest odtąd traktowany tak jak dokument prywatny, a zatem jego treść podlega swobodnej ocenie. Ponadto, dokument taki stanowi dowód, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie.
Artykuł 194 § 3 o.p. pozwala na obalenie domniemania poprawności danych z ewidencji gruntów i budynków, w przypadku gdy istnieje inny dokument, który świadczy o wadliwości zapisów w ewidencji. Takim dokumentem w zakresie klasyfikacji gruntów może być np. decyzja o wyłączeniu użytków rolnych z produkcji rolnej. Z taką decyzją powinna wiązać się zmiana zapisów ewidencyjnych, gdyż grunty objęte decyzją utraciły charakter użytków rolnych. Nawet jednak gdy odpowiedniej zmiany nie dokonano, art. 194 § 3 o.p. pozwala organowi podatkowemu na pominięcie wadliwych zapisów z ewidencji i oparcie się przy opodatkowaniu na decyzji o wyłączeniu, która jest dokumentem bardziej aktualnym301. Przeprowadzenie dowodu przeciwko ewidencji gruntów i budynków może polegać także na wskazaniu na decyzję o zakończeniu rekultywacji w kierunku rolnym lub leśnym, które podważają dane wykazane w ewidencji gruntów. Decyzje te (o wyłączeniu użytków rolnych z produkcji rolnej oraz o zakończeniu rekultywacji) "aktualizują" dane zawarte w ewidencji gruntów. W pierwszym przypadku przez wyłączenie gruntów oznaczonych w niej jako rolne lub lasy z produkcji rolnej lub leśnej, w drugim zaś przypadku dają podstawę do traktowania tych gruntów jako grunty rolne lub lasy302.
??????
292 P. Pietrasz (w:) Stanowienie i stosowanie prawa podatkowego w gminach, red. M. Popławski, Białystok 2007, s. 112.
293 A. Hanusz, Dowód z dokumentu..., s. 316.
294 P. Telenga (w:) J. Bodio, T. Demendecki, O. Marcewicz, P. Telenga, M.P. Wójcik, Kodeks postępowania cywilnego. Praktyczny komentarz, red. A. Jakubecki, Kraków 2005, s. 467.
295 W. Morawski, glosa do wyroku NSA z dnia 21 kwietnia 2004 r., FSK 172/04, OSP 2005, z. 5, poz. 69.
296 R. Suwaj, Wydawanie decyzji administracyjnych, Wrocław 2006, s. 90.
297 R. Mastalski, J. Zubrzycki, Samochód osobowy po przeróbkach a VAT, Prz. Pod. 2002, nr 2, s. 43.
298 J. Zimmermann, Ordynacja podatkowa. Komentarz. Postępowanie podatkowe, Toruń 1999, s. 177.
299 R. Suwaj, Wydawanie decyzji administracyjnych, Wrocław 2006, s. 89.
300 A. Hanusz, Dowód z dokumentu..., s. 321.
301 R. Dowgier, Ważne co w ewidencji, a nie w planach, Rzeczpospolita (Dobra Firma) z dnia 19 sierpnia 2004 r.
302 L. Etel, Dane z ewidencji gruntów i budynków jako podstawa opodatkowania gruntów i budynków, Finanse Komunalne 2008, nr 6, s. 24.