Osoba nieobecna w postępowaniu podatkowo-celnym
<!--quoteo--><div class='quotetop'></div><div class='quotemain'><!--quotec-->
Po przeczytaniu artykułu Andrzeja Halickiego "Osoba nieobecna w postępowaniu podatkowo-celnym" opublikowanym w numerze 10/2006 MPCiP, pozwalam sobie przesłać moje uwagi na ten temat.

W samym tytule artykułu jest nieścisłość. Autor używa niezdefiniowanego pojęcia postępowanie podatkowo-celne. Przepisy prawa celnego czy podatkowego operują pojęciem postępowania podatkowego( Dział IV ordynacji podatkowej) lub postępowania w sprawach celnych (Rozdział 6 ustawy z dnia 19 marca 2004 r. prawo celne).
Oba te odrębne tryby postępowania stanowią rodzaj szczególnego jurysdykcyjnego postępowania administracyjnego1.
Jak słusznie zauważył R. Michalski2 terminu "postępowanie celne" używano, dla czynności procesowych , na gruncie ustawy z dnia 28 grudnia 1998 r. - Prawo celne( tekst jednolity Dz. U. 94.71.312 z późn. zm.) .Taką nazwę nosił rozdział 6 tej ustawy.
Autor stwierdza, że z związku z kodyfikacją prawa celnego w Kodeksie celnym można wyróżnić dwa rodzaje postępowań:

   * postępowanie sensu stricto, rozpoczynające się wszczęciem postępowania w sprawach celnych i kończące decyzją ,oraz
   * postępowanie w szerokim rozumieniu, dotyczące nadania przeznaczenia celnego, ze szczególnym uwzględnieniem procedur celnych.( postępowanie celne realizowane było "bezdecyzzyjnie")

Tylko w postępowaniu w sprawach celnych stosuje się przepisy działu IV ordynacji podatkowej3 ( art. 73 ust.1 ustawy z dnia 19 marca 2004 r.- Prawo celne). Wyjaśnienia wymaga także możliwość wspólnego prowadzenia postępowania podatkowego i w sprawach celnych ( podatkowo- celnego, co może sugerować użyte przez autora sformułowanie). Naczelnik urzędu celnego jest,co do zasady, organem celnym. Jest również, w zakresie przewidzianym prawem podatkowym, organem podatkowym.
Nie oznacza to jednak,że organ celny jest również organem podatkowym. Nie należy bowiem mylić piastuna organu z organem. Realizując kompetencje wynikające z ustaw podatkowych to naczelnik urzędu celnego działa jako organ podatkowy. Prowadząc postępowanie zmierzające do określenia praw i obowiązków podatnika w drodze decyzji administracyjnego prowadzi postępowanie podatkowe. Natomiast prowadząc postępowanie w sprawach celnych naczelnik urzędu celnego czyni to jako organ celny.
Brak jest przepisów prawa, które pozwalałyby na połączenie postępowania w sprawach celnych z postępowaniem podatkowym4 . Jest to oczywiste, jeśli zważyć na fakt,że są to dwa organy administracji, które łączy tylko osoba piastuna. Również możliwość wynikająca z postanowień art. 33 ust. 2 zdanie drugie ustawy z dnia 11 marca 2004 r. - o podatku od towarów i usług (Dz.U.04.54.535 z późn.zm.) jednoczesnego określenia kwoty wynikającej z długu celnego oraz prawidłowej kwoty podatku od importu towarów nie oznacza , ze w tym przypadku naczelnik urzędu celnego prowadzi postępowanie w sprawach celnych i podatkowe ( podatkowo- celne), gdyż stosownie do postanowień cyt. wyżej przepisu naczelnik urzędu celnego może określić kwotę podatku w decyzji dotyczącej należności celnych. W takim przypadku, z mocy przepisu szczegółowego określenie podatku następuje w postępowaniu, które jest postępowaniem w sprawach celnych5.
Autor przyjmuje, że przed formalnym wszczęciem postępowania w stosunku do osób nieobecnych należy stosować postanowienia art. 138 Ordynacji podatkowej , nakazujące wystąpienie przez organ podatkowy do sądu z wnioskiem o wyznaczenie kuratora dla osoby nieobecnej, jeżeli kurator nie został już wyznaczony.
Zgodnie z ogólną regułą - wyrażoną w przepisie art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 19 marca 2004 r. - Prawo celne (Dz. U. Nr 68, poz. 622) - u.p.c. - do postępowania w sprawach celnych , "stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu podatkowym (tj. działu IV ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, tekst jedn.: Dz. U. Nr z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm. - o.p.)" z uwzględnieniem zmian wynikających z przepisów prawa celnego. Tak więc w postępowaniu tym obowiązują przepisy Ordynacji o postępowaniu podatkowym, jednakże przy uwzględnieniu różnic zawartych w przepisach rozporządzenia Rady (EWG) Nr 2913/92 - ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Celny - (dalej WKC) i w innych aktach prawa celnego.
W piśmiennictwie i orzecznictwie zgodnie przyjmowano, że wcześniej obowiązujące przepisy Kodeksu Celnego stanowią regulację szczególną względem przepisów Ordynacji i jako takie wyłączają ich zastosowanie w postępowaniu w sprawach celnych. Pogląd ten należy zaaprobować również na tle regulacji obecnie obowiązujących.
Stosownie do postanowień art. 83 ustawy z dnia 19 marca 2004 r. - Prawo celne (dalej - UPC) pisma skierowane do osób nieznanych z miejsca pobytu lub adresu wywiesza się na okres 14 dni w siedzibie organu celnego prowadzącego postępowanie. Pisma oraz decyzje uważa się za doręczone po upływie tego terminu. Na podstawie przepisu art. 147a Ordynacji podatkowej przepis art. 83 upc stosuje się,przed naczelnikiem urzędu celnego i dyrektorem izby celnej, również w sprawach dotyczących podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego z tytułu importu towarów.
Jednocześnie art. 138 § 1 Ordynacji podatkowej nałożył na organ podatkowy obowiązek wystąpienia do sądu z wnioskiem o wyznaczenie kuratora dla osoby nieobecnej, jeżeli kurator nie został już wyznaczony. Przepis ten znajduje się w dziale IV Ordynacji,co oznacza, że należy rozważyć, czy może mieć odpowiednie zastosowanie również w postępowaniach w sprawach celnych.
Przed akcesją, (dotyczy to również spraw prowadzonych obecnie w stosunku, do których zastosowanie mają postanowienia art. 26 ustawy z dnia 19 marca 2004 r, - przepisy wprowadzające ustawę - prawo celne), pisma skierowane do osób nieznanych z miejsca pobytu lub adresu, wywieszało się na okres 14 dni w urzędzie celnym, w którym prowadzone było postępowanie. Pismo oraz decyzję uważano za doręczone po upływie tego terminu, ( art. 267 KC).
Kodeks celny wspominał również o osobie nieznanej (art. 265 kc.) i nakazywał wszczynanie postępowania z urzędu w celu rozstrzygnięcia w drodze decyzji w sprawie sytuacji prawnej towaru przywożonego na polski obszar celny lub z niego wywożonego przez taką osobę, bez konieczności ustanawiania dla niej kuratora lub przedstawiciela. Również taką decyzję "wydawano w sprawie bez oznaczania strony".
W obecnym stanie prawnym (art. 82 UPC) organ celny jest uprawniony,w przypadku niemożności ustalenia osoby, na której ciążą obowiązki wynikające z przepisów prawa celnego, do podejmowania wszelkich niezbędnych działań w celu uregulowania sytuacji towaru, w tym także do wszczęcia i prowadzenia postępowania oraz wydania decyzji w stosunku do osoby nieznanej. Milczy zatem na temat ustanowienia przedstawiciela czy kuratora dla niej.
Reasumując, zarówno Kodeks celny, jak i ustawa - Prawo celne operują pojęciem,"osoba nieznana", "osoba nieznana z miejsca pobytu", zaś ordynacja podatkowa "osoba nieobecna". Mowa jest również o osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, której adres siedziby nie istnieje lub jest niezgodny z odpowiednim rejestrem i nie można ustalić miejsca prowadzenia działalności.
Należy powtórzyć, za Słownikiem Języka Polskiego pod. Redakcją prof. Dr Mieczysława Szymczaka ,Wydawnictwo naukowe PWN wyd. VIII, Warszawa 1993 r., tom II str. 376, że "nieznany" to: " taki, którego się nie zna, nieznajomy, obcy: nieznany autor, nieznani sprawcy". "Nieobecny", również za Słownikiem Języka Polskiego prof. Mieczysława Szymczaka, tom II str. 343 to: " nie znajdujący się w danym miejscu ( o ludziach) :Matka była nieobecna w domu. Uczniowie byli nieobecni w szkole". Zdaniem A.Matana6 nieobecność w rozumieniu art. 34 par. 1 k.p.a.(odpowiednik art. 138 o.p.) to inna nieobecność niż w art.43 kpa (odpowiednik art.149 op.7) . Tamta ma charakter incydentalny (nieobecność adresata w mieszkaniu w momencie doręczenia pisma).
Nieobecność w rozumieniu art. 138 op jest pojęciem prawnym oznaczającym nieobecność w miejscu zamieszkania ( art. 25 Kodeksu cywilnego).
Należy przyznać rację autorowi artykułu, że na organie podatkowym8 ciążyć będzie obowiązek wystąpienia do sądu o ustanowienie dla osoby nieobecnej kuratora, jeśli w wyniku sporządzenia i wysłania na znany mu adres postanowienia okaże się, że adresat jest nieobecny w miejscu zamieszkania, gdyż przebywa za granicą.Identycznie należy postąpić również wtedy, gdy dana osoba przebywa w kraju poza miejscem zamieszkania i nie jest znane jej miejsce rzeczywistego pobytu9.
Przyjęcie analogicznego trybu w postępowaniu w sprawach celnych zależy od rozstrzygnięcia znaczenia pojęcia osoba nieznana z miejsca pobytu w relacji z pojęciem osoba nieobecna.
Pisma skierowane do osób nieznanych z miejsca pobytu lub adresu, wywiesza się bowiem na okres 14 dni w siedzibie organu celnego prowadzącego postępowanie. Pisma oraz decyzje uważa się za doręczone po upływie tego terminu ( art. 83 upc).
Uznanie, że pojęcie osoby nieznanej z miejsca pobytu mieści się w pojęciu osoby nieobecnej wyeliminuje konieczność ustanowienia dla tej osoby kuratora, gdyż wszelkie pisma (łącznie z postanowieniem o wszczęciu oraz decyzją kończącą sprawę) będą doręczane poprzez wywieszenie w siedzibie urzędu celnego. Ustanowienie kuratora nakazywałoby jemu doręczanie wszelkich pism w toku postępowania i byłoby w sprzeczności z postanowieniami art. 83 UPC., które jako szczegółowe mają pierwszeństwo przed przepisami ogólnymi działu IV ordynacji.
Prezentuję pogląd, że pojęcie osoby nieznanej z miejsca pobytu mieści się w pojęciu osoby nieobecnej, gdyż osoba ta jest znana organom celnym (została ustalona jej "tożsamość"), nieznane jest jedynie jej miejsce pobytu (adres). Jeśli zatem organ celny ustali, że osoba fizyczna nie przebywa w miejscu zamieszkania i nie można ustalić miejsca (adresu), w którym aktualnie przebywa, to spełnione zostały przesłanki do zastosowania postanowień art. 83 ustawy Prawo celne. Podobnie postąpi naczelnik urzędu celnego jako organ podatkowy w zakresie podatków od importu towarów, a podstawę prawną takich działań stanowić będzie przepis art. 147 a Ordynacji podatkowej. Na temat roli kuratora w postępowaniu administracyjnym wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 9.02.1989 r. III CZP 117/88 OSNC 1990/1/11.
Sąd stwierdził m.in.:" artykuł 34 § 1 KPA potrzebę wyznaczenia przedstawiciela odnosi do statutu osoby, z którym właściwy przepis prawa materialnego wiąże określoną postać przedstawicielstwa ustawowego. Tak też postępuje w szczególności w odniesieniu do przedstawiciela dla osoby nieobecnej, gdy w prawie materialnym uregulowana została sprawa ustanowienia w takiej sytuacji zastępstwa ustawowego.(....) Kurator wyznaczony przez sąd na podstawie art. 184 § 1 KRO do zastępowania strony w postępowaniu administracyjnym nie jest kuratorem prawa materialnego, pod która to nazwą rozumie się zwykle kuratora wyznaczonego dla ochrony praw reprezentowanej osoby, nie polegającej jedynie na zastępowaniu jej w konkretnym procesie (postępowaniu) przy czynnościach tego postępowania. Jest on kuratorem w danym postępowaniu (...). W związku z zawartym we wniosku żądaniem, aby Sąd Rejonowy doręczył Wiesławowi S. decyzję administracyjną za pośrednictwem kuratora, należy jeszcze nadmienić, że art. 34 § 1 KPA nie nakłada na sąd takiego obowiązku. Czynność sądu ogranicza się do wyznaczenia przedstawiciela, natomiast pisma i decyzje w postępowaniu administracyjnym doręcza organ administracyjny (por. art. 39 i art. 109 § 1 KPA)."
Sam fakt nieobecności, bez równoczesnego wykazania przez osobę zainteresowaną względnie ustalenia przez sąd z urzędu, że osoba nieobecna rzeczywiście nie może prowadzić swych spraw, nie stanowi podstawy do ustanowienia kuratora w oparciu o art. 184 1 KRO10.
Można oczywiście powiedzieć,że zadaniem kuratora jest przede wszystkim ustalenie miejsca pobytu osoby nieobecnej i zawiadomienie ją o stanie jej spraw (art. 184 par. 1 KRO) zatem nic nie stoi na przeszkodzie by po ustanowieniu kuratora poinformować go, że wszelkie pisma w sprawie osoby nad którą sprawuje kuratelę będą , stosownie do postanowień art. 83 upc, wywieszane w siedzibie organu celnego prowadzącego postępowanie, ale taka wykładnia jest moim zdaniem zbyt karkołomna. Od ustanowienia kuratora wszystkie czynności postępowania są prowadzone z jego udziałem, jemu też doręcza się pisma procesowe11, w tym decyzję administracyjną, a termin do wniesienia odwołania liczy się od daty doręczenia decyzji kuratorowi12.
Ponadto jak wynika z uzasadnienia do przedłożonego przez Prezesa Rady Ministrów projektu ustawy prawo celne13 "art.83 reguluje tryb doręczenia zastępczego pism i decyzji osobom nieznanym z miejsca pobytu. Przepis ten stanowi odpowiednik art.267 Kodeksu celnego (...).Różnica pomiędzy dotychczasowym, a zaproponowanym brzmieniem dotyczy określenia miejsca,w którym wywiesza się pismo skierowane do osób nieznanych z miejsca pobytu".
Jak stwierdza J.Borkowski14 "przepis art. 267 ustanawia regułę szczególną , co wyłącza obowiązek stosowania przez organy celne przepisów art. 154 1 lub 2 w łączności z art. 138 1-3 Ordynacji podatkowej, dotyczących ustanawiania przedstawiciela lub kuratora osoby będącej strona postępowania." Przypisy:

  1. Pojęcie jurysdykcyjnego postępowania administracyjnego wprowadził do literatury prawniczej M.Zimmermann ( M.Zimmermann- Z rozważań nad postępowaniem jurysdykcyjnym i pojęciem strony w Kodeksie postępowania administracyjnego [w]Księga ku czci K. Stefki , Warszawa - Wrocław 1967 str.433 i n.
  2. [w] Postępowanie w sprawach celnych , Stan prawny na dzień 1 sierpnia 1998 r. , Ośrodek Doradztwa i Szkolenia "TUR" , Włocławek-Jaktorów 1998 str.12
  3. odpowiednio oraz z uwzględnieniem zmian wynikających z przepisów prawa celnego.
  4. przepis art.90 prawa celnego pozwala na połączenie toczących się przed nim oddzielnie spraw celnych dotyczących jednej osoby , zaś art. 166 o.p. umożliwia wszczęcie i prowadzenie jednego postępowania ( podatkowego lub w sprawach celnych) dotyczącego więcej niż jednej strony
  5. por. również wyrok NSA w Warszawie GSK 693/04 z dnia 14.07.2004 r. ONSAiWSA 2005/1/6 oraz GSK 776/04 17.08.2004 LEX nr 189898
  6. [w] G. Łaszczyca, Cz. Martysz, A. Matan, postępowanie administracyjne ogólne, C.H.Beck, Warszawa 2003, str. 337:
  7. "W przypadku nieobecności adresata w mieszkaniu pisma doręcza się za pokwitowaniem pełnoletniemu domownikowi, sąsiadowi lub dozorcy domu, gdy osoby te podjęły się oddania pisma adresatowi. Zawiadomienie o doręczeniu pisma sąsiadowi lub dozorcy domu umieszcza się w oddawczej skrzynce pocztowej lub na drzwiach mieszkania adresata lub w widocznym miejscu przy wejściu na posesję adresata."
  8. Naczelniku urzędu skarbowego lub naczelniku urzędu celnego właściwym w zakresie akcyzy krajowej i wewnątrzwspólnotowej
  9. Por. J.Borkowski [w] [w] B.Adamiak, J. Borkowski, R. Mastalski, J. Zubrzycki, Ordynacja podatkowa, komentarz 2006, str. 512, oficyna wydawnicza Unimex, Wrocław 2006)
 10. J. Borkowski [w]: B.Adamiak, J.Borkowski;Kodeks postępowania administracyjnego, komentarz 2006, System Informacji Prawnej Legalis
 11. J. Borkowski [w]: B.Adamiak, J.Borkowski;Kodeks postępowania administracyjnego, komentarz 2006, System Informacji Prawnej Legalis
 12. por. wyrok NSA z 12.4.2000 r., SA/Bk 1283/99 (ONSA 2001, Nr 3, poz. 115)
 13. Sejm RP IV Kadencja, druk nr 2555 z dnia 23 lutego 2004 r, str.35-36
 14. [w]:J.Borkowski, J.Chlebny, J. Chromicki, R. Hauser, H.Wojtachnio, Kodeks Celny, komentarz, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis Warszawa 2001, str.508

Karol Piech

Monitor Prawa Celnego i Podatkowego
STYCZEŃ NR 1 (138)/2007

71-051 Szczecin ul. Zabużańska 38,
tel/fax (0-91) 489-59-61
<!--QuoteEnd--></div><!--QuoteEEnd-->